Nacrt novog Načertanija?

Pobrojane mjere su dio Strategije koju je Vlada Mirka Cvetkovića usvojila 21. januara ove godine kao inovirani državni pristup jačanju odnosa države Srbije i Srba u regionu.

Analiza dvadeset i šest strana obimnog dokumenta, naslovljenog „Strategija očuvanja i jačanja odnosa matične države i dijaspore i matične države i Srba u regionu“ ukazuje na to da je Beograd – nezadovoljan položajem Srba u susjednim državama – osmislio strategiju mijenjanja političkog položaja srpskog naroda, prevashodno u Crnoj Gori i Hrvatskoj.

Srđan Srećković, ministar dijaspore u Vladi Srbije, nije krio namjeru zvaničnog Beograda da se, što prije, izmijeni pozicija srpskog naroda u susjednim zemljama.

– Položaj srpskog naroda u zemljama regiona ni izbliza nije onakav kakav bismo željeli da bude, povjerio se ministar Srećković novinarima dnevnog lista Danas. Prema nalazu srpskih državnih eksperata, položaj srpskog naroda je zadovoljavajući jedino u – Rumuniji i Bosni i Hercegovini. U ostalim državama regiona, počev od Slovenije do, dolje na jugu, Makedonije, „Srbija treba da uloži značajna diplomatska i finansijska sredstva“. Za Sloveniju i Makedoniju predviđena je borba za status nacionalne manjine, dok se Kosovo – ne pominje.

Kako to Beograd, koji tako žarko želi igrati ulogu lidera u regionu, namjerava da kroji novu mapu Balkana?

Mnogo toga otkriva tek usvojena Strategija. „Pored Bosne i Hercegovine, u kojoj je već status konstitutivnog naroda, konstitutivnost bi trebalo da bude ponovo uspostavljena u Hrvatskoj i za srpski narod u Crnoj Gori“, precizno se markira, na 24. strani dokumenta, u poglavlju „Željeni standardi“.

Da nije štamparska greška već da je, po mišljenju zvaničnog Beograda, politički model Bosne i entiteta Republike Srpske najpovoljnije rješenje za Srbe u Crnoj Gori pokazuje i poglavlje „Specifični ciljevi“. Među tim ciljevima, prirodno, Crna Gora ima posebno mjesto. Osim što se konstatuje „neophodno je dati državljanstvo svim pripadnicima srpskog naroda koji to žele“, Strategija jasno naznačava red poteza zvaničnog Beograda.

„Republika Srbija treba da kao cilj svog nastojanja postavi priznanje političke konstitutivnosti srpskom narodu u Crnoj Gori, što podrazumijeva činjenicu da do ispunjenja ovog važnog cilja srpski narod mora da uživa puna nacionalna prava“, kaže se u Strategiji (strana 22).

Prvi put, još od vremena Slobodana Miloševića, zvanični Beograd je zašao u zonu uređivanja pravnog poretka susjednih država. Samo, dok je Milošević pokušavao da sredi i pospremi stanje u republikama federativne Jugoslavije, Tadićeva vlast izgleda ima namjeru da učestvuje u preuređenju ustava – međunarodno priznatih država, Crne Gore i Hrvatske!

Pri tom, nije tek riječ o pravnoj kozmetici. Crnogorski Ustav definiše Crnu Goru kao građansku državu i eventualni zahtjev Beograda za konstitutivnosti srpskog naroda značio bi temeljno preuređenje tog ključnog ustavnog principa. Očito da se zvaničnicima u Beogradu neobično dopao sistem iz Bosne i Hercegovine: tamo je država raskomadana po nacionalnim šavovima, sistem je neefikasan, država ugušena trostrukom administracijom ali – Dodik bogme ima količinu vlasti koja je baš po ukusu vlasti u Srbiji.

Tako se nekadašnja Miloševićeva deviza „svi Srbi u jednoj državi“ volšebno pretvorila u nekakav Tadićev rimejk, nešto u stilu „više država a Srbi da upravljaju“. Biće interesanto pratiti reakcije Brisela na ideju Beograda o stvaranju srpskih entiteta u Hrvatskoj i Crnoj Gori.

Koliko su Srbi u regionu zadovoljni novom strategijom Beograda pokazuje nedavna izjava srpskog predstavnika u Vladi Hrvatske Slobodana Uzelca. „Ne pomagajte, braćo, izgibosmo!“, ogorčeno je poručio Uzelac srpskom premijeru Cvetkoviću parafrazirajući duhovitu opasku srpskog pjesnika i pisca Jove Jovanovića Zmaja. Od srpskih medija, jedino se dnevni list Danas vrlo kritički osvrnuo na novi dokument Vlade Srbije.

Cvetkovićeva vlada nije zastala uslijed javnih kritika. Nakon što je u januaru usvojena Strategija, predviđeno je i donošenje Akcionog plana za 2011. i 2012. godinu, najkasnije do maja ove godine.

Što se Crne Gore tiče, planirane su vrlo precizne mjere, u skladu s idejom da je Crna Gora važan „specifičan cilj“. Osim već pomenutog zahtjeva za promjenom crnogorskog ustavnog poretka, Vlada Srbije je u odjeljku posvećenom Crnoj Gori taksativno nabrojala niz mjera kojima će, kako je rečeno, „Repubika Srbija dati podršku“.

Tako će se podržati „restitucija oduzete imovine građanima srpske nacionalnosti, srpskim udruženjima i institucijama“, a finansiraće se i „obnova sakralnog nasljeđa srpskog naroda“ u Crnoj Gori. Posebna pažnja posvetiće se Srpskoj pravoslavnoj crkvi, koja se tretira kao – državna crkva Srbije. Upravo zato će se iz srpskog državnog budžeta u Crnoj Gori finansirati „bogoslovije, gimnazije, osnovna škola, obdaništa“ (obdanište SPC u Crnoj Gori?)… Osim toga „nastaviće se finansiranje sveštenika SPC“, što navodi na zaključak da su srpski sveštenici u Crnoj Gori već plaćani iz budžeta države Srbije.

Da sve bude zanimljivije, aktivnosti države Srbije biće pod budnim okom Bogoljuba Šijakovića, ministra vjera u Vladi Srbije, inače Nikšićanina „poreklom“.

– Ministarstvo vera trebalo bi da nastavi finansiranje i brigu o sveštenstvu i monaštvu radi njihove duhovne misije u funkciji očuvanja nacionalnog identiteta, pružanje pomoći verskim, kulturnim i obrazovnim ustanovama, izdavačkim projektima, radio i TV stanicama i obnovi i sanaciji sakralnih objekata – precizira se u poglavlju posvećenom Crnoj Gori.

Etnocentrizam, državne mjere za uspon nacije, finansiranje iz budžeta… Kao da je oživjela ideja nekadašnjeg ministra unutrašnjih djela Ilije Garašanina, tvorca Načertanija, srpskog državnog imperijalnog programa iz daleke 1844. godine.

Dokument srpske vlade naslanja se na neke istorijske predrasude sa kojima zvanični Beograd, kojim danas vlada Demokratska stranka, nije raskrstio i kojima prosto hrani obične građane u Srbiji.

O tome svjedoči i slika Crne Gore koju prezentuju državni nastavni programi u školskom sistemu Republike Srbije. Tamo su Crnogorci, pogađate, dio srpstva koje je istorija razdvojila od matice.

„Crnogorci su deo srpskog naroda – etničko poreklo im je srpsko. Boreći se dugo protiv Turaka, uspeli su da u 19. veku stvore drugu srpsku državu“, objašnjava srpski istoričar Radoš Ljušić u udžbeniku Istorije za treći razred srednje škole. Ljušić objašnjava da je splet istorijskih okolnosti doveo do bolne podjele srpskog nacionalnog bića. „Ta činjenica – sticanje državnosti – prelomno je uticala da u 20. veku proglase sebe nacijom i tako srpsko nacionalno biće podeli na dva nejednaka dela“, uče srpski srednjoškolci, uz važnu napomenu – da je Mitroplija Srpske pravoslavne crkve „starija od crnogorske države“.

Pogrešne istorijske predrasude nijesu mimoišle čak ni članove Evropskog pokreta u Srbiji, koji su u jednoj nedavnoj publikaciji autora Nataše Dragojlović, Stanislava Sretenovića, Dragana Đukanovića i Dragana Živojinovića utvrdili da je za Srbiju geopolitički važno da bude – manje Crnogoraca.

U spornoj knjizi, od koje se kasnije javno ogradio istaknuti srpski intelektualac i bivši diplomata Živorad Kovačević, između ostalog piše da je Srbija dužna da se odupre pokušajima uspostavljanja crnogorskog nacionalnog identiteta kod „jednog dijela pravoslavnog stanovništva Crne Gore“.

Kako da se to radi? Jednostavno: „Ovo se ostvaruje djelovanjem konzularnih predstavništava, kao i jačanjem direktnih veza s pojedinačnim srpskim zajednicama, srpskim intelektualcima i poslovnim ljudima u ovim zemljama“, napominje se u knjizi.

Treba, ipak, vjerovati da će tek usvojena Strategija Vlade Srbije ostati mrtvo slovo na papiru, samo svjedočanstvo o nastavku zabluda sa kojima Beograd još nije raskrstio.

Osnovni problem Strategije srpskog Ministarstva za dijasporu ogleda se u tome što je usvojena u dvadeset i prvom vijeku, ali opijana logikom vremena devetnaestog vijeka, u doba nastanka evropskih nacije. Kao da su vaskrsle ideje Františeka Zaha, Poljaka od koga je Ilija Garašanin prepisao projekat, zamjenjujući uglavnom riječi „slavijanski“ riječima „srpski“.

Načertanije nije položilo istorijski test iako je bilo primjereno za vrijeme kada je nastajalo; Memorandum SANU je postao istorijski promašaj iako je nastao u vrijeme kada je postajalo očigledno da se Jugoslavija rastače. U vremenu evropskih integracija, Strategija Vlade Srbije koja podrazumijeva oslanjanje na crkvu, finansiranje lojalnih medija u regionu – baš kao i pokušaji da se od država susjedstva naprave ispostave pijemontskog Beograda – liče na još jedno lutanje u maglama naslijeđenih, okoštalih i prevaziđenih projekata.

Stoga bi valjalo, ekspres preporučeno, da se na adresu Vlade Srbije i Kabineta predsjednika pošalje neko zvanično obavještenje – da je referendum održan, da je Crna Gora nezavisna država, da ovdje žive građani svih nacija. Nekog važnog u državi Srbiji će istinski da zaboli ta iznenadna spoznaja, ali valja vjerovati da će biti djelotvorno: možda se tako može uticati na inoviranje strategije prema dijaspori i odustajanje od prevaziđenih projekata.