Rusini u Srbiji

Na prostore današnje Srbije Rusini su se doselili iz severoistočnih županija tadašnje Ugarske, koje se danas nalaze u Istočnoj Slovačkoj, Zakarpatskoj Ukrajini i Mađarskoj. Prema odredbi tog ugovora, kolonisti su po nacionalnosti morali da budu Rusini (Rutheni), po statusu ljudi sa pravom slobodnog preseljavanja, a po veroispovesti grkokatolici. Godine 1848. rusinska zajednica brojala je 8.500 duša, čiji su pripadnici živeli u Ruskom Krsturu, Kucuri, Novom Sadu, Šidu, Berkasovu, Starom Vrbasu, Bačincima, Petrovcima i Mikluševcima (sadašnja Republika Hrvatska). Kasnije se broj Rusina u Đurđevu i Gospođincima povećava, a nastaju i rusinske kolonije u Bikič Dolu, Sremskoj Mitrovici, Novom Orahovu i Subotici.

Nakon završetka Prvog svetskog rata, na Velikoj narodnoj skupštini 25. novembra 1918. godine u Novom Sadu, kad je doneta Odluka o prisajedinjenju Vojvodine Kraljevini Srbiji, učestvovao je čak 21 predstavnik rusinske nacionalne zajednice.

Po istorijskom poreklu, Rusini pripadaju Istočnim Slovenima. Pišu ćiriličkim pismom, a jezik Rusina u Srbiji danas se smatra najmlađim slovenskim književnim jezikom. Zvanično je kodifikovan 1923. Gramatikom bačko-rusinskog govora dr Havrijila Kosteljnika, jednog od najobrazovanijih i najpoznatijih vojvođanskih Rusina.

Rusini su po veroispovesti grkokatolici. Za svog duhovnog poglavara priznaju rimskog papu, neguju istočni obred i običaje i koriste crkvenoslovenske knjige. Prva parohija osnovana je u Ruskom Krsturu 1751. Za grkokatolike u Hrvatskoj i za Rusine u Bačkoj 1777. osnovana je Episkopija sa sedištem u Križevcima. U pogledu crkvene organizacije, Rusini su danas pripadnici Apostolskog egzarhata za grkokatolike u Srbiji i Crnoj Gori, koji je ustanovljen 2003. godine.

Prva rusinska, tada konfesionalna škola, otvorena je u Ruskom Krsturu 1753, a danas je na rusinskom jeziku ostvarena obrazovna vertikala od predškolskog do fakultetskog obrazovanja. Katedra za rusinski jezik i književnost, danas Odsek za rusinistiku, osnovana je 1982. na Filozofskom fakultetu Novosadskog univerziteta. U Ruskom Krsturu radi srednja škola na rusinskom jeziku, jedina u svetu. Prema zvaničnim statistikama, kod Rusina nema nepismenih, a više od 10 odsto populacije ima visoko obrazovanje.

Svoj istinski kulturno-nacionalni preporod Rusini doživljavaju nakon osnivanja Rusinskog narodnog prosvetnog društva (1919), a danas je celokupna društvena struktura institucionalno organizovana preko Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine u Srbiji.

Prvi Rusinski kalendar izašao je 1921, a Rusinske novine 1924. Njihovu tradiciju danas nastavlja Novinsko-izdavačka ustanova Ruske slovo. Prva knjiga na jeziku ovdašnjih Rusina Idilski venac Iz mog sela autora Havrijila Kosteljnika štampana je 1904. godine. U okviru Javnog servisa – RUV, više od 60 godina postoji Redakcija na rusinskom jeziku u Radio Novom Sadu, a više od 30 godina Rusinska redakcija u TV Novi Sad, danas Televiziji Vojvodine. Negovanje nacionalne kulture i umetničkog stvaralaštva kod Rusina ima dugu tradiciju. Kulturno-umetnička društava deluju u svim mestima gde žive Rusini. U Ruskom Krsturu se više od 50 godina održava poznati međunarodni Festival kulture Crvena ruža, zatim Dramski memorijal Petra Rizniča Đađev, kao i kulturna manifestacija Kosteljnikova jesen. Radi očuvanja, unapređivanja i razvijanja kulture vojvođanskih Rusina, Skupština APV i Nacionalni savet rusinske nacionalne manjine osnovali su 2008. Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina.

Rusini se danas mogu pohvaliti zavidnim brojem intelektualaca i umetnika koji rade i stvaraju širom naše zemlje. Najistaknutiji među njima su članovi Srpske akademije nauka i umetnosti, Vojvođanske akademije nauka i umetnosti, Nacionalne akademije nauka Ukrajine i Svetske akademije rusinske kulture. O vrednosti rusinskih stvaralaca svedoče i brojna priznanja i nagrade Republike Srbije koja se dodeljuju za visoka naučna i umetnička dostignuća. Među Rusinima danas postoji respektabilan broj doktora i magistara nauka na univerzitetima u Novom Sadu i Beogradu, značajan broj lekara, inženjera, profesora, pisaca, novinara, muzičara, glumaca i sportista koji su poštovani i u širem okruženju.

Prema poslednjem popisu iz 2011, u Republici Srbiji i Vojvodini bilo je 14.246 pripadnika rusinske nacionalne zajednice. U Republici Srbiji i Vojvodini Rusini danas predstavljaju malobrojnu, ali po tradiciji i po svojim kulturnim obeležjima prepoznatljivu nacionalnu zajednicu. Zahvaljujući preko dvoipovekovnom postojanju na ovom prostoru, Rusini smatraju Republiku Srbiju svojom domovinom. Ujedno su i posrednik u vezama Srbije sa regijama i državama srednje i istočne Evrope, gde su njihovi istorijski koreni.

Izvor: Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina, Novi Sad (http://zavod.rs/sr/rusini-u-srbiji)