Isključivanje nacionalnog revanšizma

Branko Mamula: SLUČAJ JUGOSLAVIJA (3)

Branko Mamula je rođen 1921. godine u Slavskom Polju, opština Vrginmost, na Kordunu u Hrvatskoj. Učesnik je NOR od 1941 do 1945. Nosilac je Partizanske spomenice 1941. Autor je knjiga: Mornarice na velikim i malim morima, Suvremeni svijet i naša odbrana i Odbrana malih zemalja, koje su prevođene na nekoliko svjetskih jezika. Umirovljen je 1988. godine. Knjigu Slučaj Jugoslavija objavio je 2000, a mi predstavljamo najzanimljivije delove iz 2. dopunjenog izdanja, koje su izdali Dan Graf i Club Plus.

Razgrađivanje političkog monopola mora isključiti mogućnost kako političkog ili, još gore, nacionalnog revanšizma, tako i stvaranje novog monopola sa drugim ili suprotnim znakom. Drugim rečima, potrebno je kako psihološki, tako i pravno-politički odvojiti postojanje i međunarodni subjektivitet Jugoslavije kao države od karaktera unutrašnjih političkih i ekonomskih odnosa, međupartijskog nadmetanja a posebno izbeći identifikovanje sa jednim određenim modelom društvenog razvoja čije prevazilaženje ne treba da znači dezintegraciju zemlje. Pri tome, svakako, postoji određeni ‘nivo’ vrednosti koje moraju biti ustavno-pravno utvrđene i poštovane – politički pluralizam, demokratski izborni sistem, tržišna ekonomija, ljudska prava, kao i mehanizam zaštite društva od nacionalnih, religioznih i rasnih isključivosti i ekstremizma.

U ovakvim okvirima treba tražiti i rešenje problema federalnog ili konfederalnog uređenja zemlje – polazeći od toga da su pojmovi federacije, konfederacije i suverenitet (politički, ekonomski, kulturno-jezički) specifični u svakom pojedinačnom slučaju i veoma relativizirani u odnosu na njihovo klasično shvatanje. Stoga je moguća specifična forma federacije sa nekim – ili sa nizom – konfederativnih elemenata, pri čemu bi se društvenim dogovorom deo suvereniteta republika preneo na organe saveza. U protivnom, došli bi na dnevni red ‘scenariji’ dezintegracije zemlje. Može se dodati samo da je bilo koji od ovih ‘scenarija’ veoma teško ostvarljiv mirnim putem, dok bi spektar ‘nemirnog’ puta mogao ići od pojedinačnih sukoba, blokada, iseljavanja i preseljavanja do građanskog rata. Uz to, ne postoji način na koji bi se zemlja podelila, a da time budu zadovoljni svi oni koji bi se založili za podelu, a da se ne govori o onim snagama koje se zalažu za celovitost zemlje. Sve ove činjenice su jasne i stranim partnerima koji bi se, uglavnom, uzdržali od svakog ozbiljnijeg mešanja ukoliko bi Jugoslavija sopstvenim snagama bila u stanju da spreči dezintegraciju…“

Više konsenzusa o Jugoslaviji nije bilo moguće postići ni na toj akademskoj ravni. Značajno je da je data široka podrška kako očuvanju cijelovitosti zemlje, tako i programu reformi na kojima je radila Vlada Ante Markovića. Pada u oči da je miješanje SAD-a bilo viđeno u ograničenim okvirima. Događaji u Jugoslaviji i evropska anemičnost izmijenili su američko angažiranje u regionu i u Evropi. Slijedeći predmet moje suradnje s Antom Markovićem bilo je uvođenje u funkciju novog općejugoslavenskog TV programa – JUTEL. Raspadom starog općejugoslavenskog TV sistema i njegovom podjelom na republičke i pokrajinske centre uz veće ranije izdijeljenu štampu, Vlada je ostala bez mogućnosti da se direktno obrati svima u zemlji, iznese svoje stavove i odluke, podastre informacije, traži podršku – jednom riječju, da neposredno komunicira sa svim građanima Jugoslavije. Vlada je bila dovedena u poziciju da njezine informacije republičke cenzure propuštaju kroz svoje nacionalno sito, daju ili ne daju u programima svojih televizija ovisno o stavu koje zauzme republičko rukovodstvo. Borba za i protiv Jugoslavije u zadnje dvije godine njezinog postojanja prelamala se vrlo neposredno preko Vlade. Cilj nacionalnih vođa u republikama bio je onemogućiti reforme. U tome nije bilo razlike radi li se o starim – socijalističkim ili novim – demokratskim snagama. Izuzmemo li JNA, reforme koje je poduzimala Vlada Ante Markovića ostale su jedino vezivno tkivo jugoslavenskog društva, u njih je polagana nada i na njima je zajednička država uživala evropsku i svjetsku podršku.

TV program JUTEL tehnički se nije mogao opremiti bez pomoći JNA. Nebojša Bata Tomašević bio je postavljen za direktora JUTEL-a i Marković ga je uputio na mene da mu pomognem, jer je vojska bila odbila direktne pokušaje iz Vlade. Bilo im je rečeno da JNA nema takvih sredstava. Dobro sam znao da ova sredstva postoje. Nabavili smo ih da bi se obezbjedili ako bi stacionarni TV centri u slučaju rata bili razbijeni ili na drugi način onemogućeni.

Nastavlja se