Preko ovog Akcionog odbora prvi put su preživeli iz Beograda organizovali zajedničku posetu području na kojem je bio logor i to „radi odavanja počasti žrtvama koje su pale za slobodu na ovom našem najvećem i najstrašnijem mučilištu, gdje je svaka stopa natopljena krvlju“.
Hajke Karge: SEĆANJE U KAMENU – OKAMENJENO SEĆANJE? (8)
Hajke Karge rođena je 1970. godine u Švedtu na Odri. Završila je studije istorije i sociologije posvećujući posebnu pažnju proučavanju jugoistočne Evrope. Doktorsku disertaciju o kulturi sećanja u Jugoslaviji odbranila je 2006. godine na Evropskom institutu za visoko obrazovanje u Firenci. Zaposlena je kao profesorka istorije na Univerzitetu u Regensburgu. Glavno područje njenog naučnog rada je kulturna i društvena istorija XIX i XX veka. U feljtonu uz saglasnost izdavača Biblioteke XX vek objavljujemo najzanimljivije odlomke iz njene knjige „Sećanje u kamenu – okamenjeno sećanje?“.
Na ovom mestu moramo da izrazimo sumnju da je delatnost ovog Akcionog odbora zaista mogla da utiče na diskusije u najužim političkim krugovima o tome kakvo bi trebalo da bude konačno uobličenje spomenika. Sigurno je, međutim, da su ova i slične inicijative doprinosile jačanju pritiska da se konačno rešenje za Jasenovac pronađe i iznese u javnost. Osim toga, i što je možda i važnije, te aktivnosti su uspele da veliki broj ljudi senzibilizuju za trenutno zanemarivanje čuvanja sećanja na Jasenovac. Recimo, 1956. godine je samo oko 100 ljudi posetilo mesto nekadašnjeg logora, taj je broj već 1963. godine porastao na 10.000. Uz to, nisu senzibilisani samo posetioci tog područja, već, preko njihovih aktivnosti, i članovi političkog rukovodstva:
„Prošle godine to je bila tiha demonstracija i to je mogao vidjeti svatko tko je bio tamo. Bila je to u stvari javna demonstracija. Tko je bio tamo to je prošle godine doživio“.
Dakle, čak godinu dana posle samog događaja, memorijalno okupljanje koje su 4. jula 1963. organizovali bližnji žrtava i preživeli logoraši, u jednom izveštaju sa sednice Saveza boraca označeno je kao „javna demonstracija“ – demonstracija do koje je došlo bez saradnje sa centralom u Beogradu. To memorijalno okupljanje je utoliko više imalo karakter demonstracija što je u tom trenutku teren na kome je bio logor bio u gotovo istom onom neuređenom stanju kakvo je vladalo još 1956. godine. O tome obaveštava jedan dokument koji je, sudeći prema kontekstu, u jesen 1963. godine Komisija za bivše političke zatvorenike, internirce i deportirce u okviru Saveza boraca BiH poslala Predsjedništvu Saveza boraca BiH. I taj dokument slikovito predstavlja negativne reakcije koje je izazvalo višegodišnje zapostavljanje Jasenovca:
„Neobilježavanje Jasenovca kao mjesta gdje su ustaše u II svjetskom ratu poubijale preko 600.000 ljudi, izazivalo je i izaziva znatno negodovanje ne samo kod preživjelih logoraša i porodica poubijanih, nego i kod naroda uopšte. Posljednjih godina ovo nezadovoljstvo se sve jače ispoljava tako da se na raznim sastancima i konferencijama čuju prigovori zašto se zaboravlja dug prema tim žrtvama ustaških zločinaca. Ljudi ne shvataju zašto se Jasenovac kao klaonica ne samo rodoljuba nego i komunista nakon blizu 20 godina ničim nije označio. Nerazumijevanje je u toliko veće kad se zna da su otpor i borba ljudi kroz logore bili sastavni dio naše NOB-e“.
Komisija, koja očigledno nije znala da je u tom trenutku već prihvaćen Bogdanovićev projekat spomenika, i sama je konačno, u jesen 1963. godine, postala aktivna. Delegacija da bi se kod Saveza boraca Hrvatske raspitala o njihovim planovima u pogledu Jasenovca. U Jasenovcu planirani susret sa predstavnicima Saveza boraca Hrvatske nije održan jer ovi nisu doputovali. Tako je Komisija, tek nekoliko dana posle tog putovanja, postavivši pitanje u Zagrebu saznala „da je konačno usvojen idejni projekat spomenika u Jasenovcu koga je radio arhitekta Bogdanović iz Beograda. Drug sa kojim smo razgovarali nije znao odgovoriti da li je projektom zahvaćena i bosanska strana odnosno Gradina. Tvrdio je da je projekat prihvaćen od najodgovornijih drugova u saveznom predsjedništvu udruženja boraca“.
Pre toga su oni doduše imali prilike da se u Jasenovcu vlastitim očima uvere kakva je trenutna situacija (koju su verovatno videli i učesnici „mirnih demonstracija“) na tom području. Bosansku stranu bivšeg logora oni su opisali kao „potpunu divljinu“, a „logor na hrvatskoj strani je ograđen provizornom drvenom ogradom unutar čega su postavljene drvene table čime se pokušalo označiti gdje se koji objekat nalazio. Koliko je to nesolidno i nepouzdano vidi se iz toga što te letve sa drvenim tablama svako može bez po muke izvući, premještati i potpuno ukloniti“. Nastavlja se
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na Twitter nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
