„Uloga ista kroz decenije“

Predsednik Matice srpske Dragan Stanić rekao je da Matica srpska jeste najstarija srpska kulturna ustanova osnovana 1826. godine u Pešti, preseljena u Novi Sad 1864. godine, koja je čvrsto povezala dva grada, dva jezika, dve kulture i to je trenutak utemeljenja srpske samosvesti u osnivanju Matice, kao modernog, duhovnog jezgra, očuvanog do dana današnjeg.

Pokrajinski sekretar za kulturu i javno informisanje Slaviša Grujić istakao je značaj postojanja ove institucije, koja je osnivanjem u Pešti i preseljenjem u Novi Sad još tada poslala jednu jedinstvenu poruku, kao zajednički simbol stvaranja i jedinstva.

– Kada su sedmorica peštanskih Srba februara 1826. godine osnivala Maticu srpsku, oni su u tom činu sabrali sve one istorijske procese koji su u prethodnih sto godina menjali kulturno i duhovno biće Srba sa prostora Habsburške monarhije. Njihov čin imao je tako utemeljenje u prethodnom istorijskom razvitku srpskog naroda na području Panonske nizije, a istovremeno bio je projektovan u budućnost, u suštinu razvitka nacionalne kulture i njenih institucija.

Srbi u Ugarskoj, a u trećoj deceniji 19. veka Budim i Pešta su bili njihovi važni centri, već su bili oblikovani u formu svog novog identiteta koji je predstavljao rezultat njihovog velikog istorijskog kompromisa. Kao stanovnici velikog srednjoevropskog carstva oni su, u veku koji je prethodio, harmonizovali u sebi, u svom duhovnom i kulturnom biću, svoje tradicije, duhovnost, veru, jezik i ime sa svim materijalnim i duhovnim blagodetima koje im je pružao udoban svet srednje Evrope. Panonski Srbi tako su u sebi racionalno spajali trajnu srpsku mitsku dilemu između carstva zemaljskog i carstva nebeskog. Gradeći svoj identitet na temelju tradicija i novih ekonomskih, društvenih, kulturnih i duhovnih strujanja Habsburškog carstva 18. i početka 19. veka, panonski Srbi pojavili su se na horizontu istorije utemeljeni u svoje nacionalno biće i u istorijski prostor u kojem su živeli – kazao je Grujić.

On je napomenuo i da je formiranje Matice srpske 1826. godine u Pešti bilo slika nove srpske prepoznatljivosti u mozaiku naroda, koji su živeli u Habsburškom carstvu.

– Osnivanje Matice srpske 1826. godine tako je iznelo na videlo istorije samosvesno i bogato srpsko građanstvo koje je ideju prosvećivanja sopstvenog naroda donelo iz idejne riznice 18. stoleća i koje je ideju kulturnog razvitka postavilo kao smisao i željeni cilj koji omogućuje svestran civilizacijski, privredni, kulturni i duhovni napredak naroda. Pojava Matice srpske 1826. godine istorijski se podudarala sa istorijskom pojavom ustaničke Srbije u „ srpskoj revoluciji“ u Beogradskom pašaluku koja se dramatično odigravala u prve dve decenije 19. stoleća na mestu dodira velikih imperija i civilizacija, evropskog i azijskog sveta, Habsburškog i Osmanskog carstva, a na rubu i unutar ovog poslednjeg. To su bile godine u kojima se temeljila moderna srpska kultura, kada je očuvan Letopis Matice srpske, kada je stvorena osnova za razvitak Biblioteke kao i početni fond za budući Muzeum, odnosno Galeriju i Muzej – istakao je Grujić.

Pokrajinski sekretar naglasio je da kako je preseljenje Matice srpske u Novi Sad 1864. godine spasilo trajanje Matice srpske tako je i Matica srpska dala Novom Sadu novu dimenziju istorijskog i kulturnog postojanja.

– Tek sa dolaskom Matice srpske u Novi Sad, on je postao „srpska Atina“ – glavni kulturni centar srpskog naroda. Matica srpska Novom Sadu je dala onaj opštenacionalni oreol koji grad uzdiže iznad drugih gradova u kolektivnoj svesti naroda. Novi Sad postao je središte Matice srpske, grad u kojem obitava najstarija i najvažnija srpska kulturna institucija. Grad iz kojeg kreću duhovna i kulturna strujanja i ispunjavaju kulturni identitet srpskog naroda ma gde on živeo – napomenuo je on istakavši da je obeležavanje 150 godina preseljenja Matice srpske iz Pešte u Novi Sad prilika za uspostavljanje relacija između tri godine i tri epohe: 1826. godine kada je osnovana Matica srpska, 1864. godine kada je ona preseljena iz Pešte u Novi Sad i 2014. godine i savremenog trenutka, odnosno godine u kojoj obeležavamo 150-godišnjicu preseljenja.

– Svaka od ovih godina nosi u sebi i svoje različito vreme, drugačije istorijske i društvene okolnosti i svaka od njih potcrtava istorijske procese koje su trajno menjali kulturno, duhovno i istorijsko biće srpskog naroda. Ipak, kao konstanta i kao retka kontinuirana pojava srpskog kulturnog i nacionalnog identiteta traje Matica srpska. Njena uloga u odnosu 1826. i 1864. godinu i ove 2014. godine se ne menja. Ona odgovara na savremeni kulturni i istorijski trenutak srpskog naroda sa istom porukom i ciljem: da oblikuje i gradi nacionalnu kulturu u širem kontekstu evropske kulture – zaključio je Slaviša Grujić.

U pratećem kulturno-umetničkom programu nastupao je Vojvođanski mešoviti hor, umetnici Srpskog pozorišta u Mađarskoj i đaci Srpske škole „Nikola Tesla“ u Budimpešti.

Na kraju svečanosti izložbu „Vek i po preseljenja Matice srpske iz Pešte u Novi Sad“ otvorio je predsednik Matice srpske Dragan Stanić.

Seoba u Panoniji

Odobrena seoba Matice srpske iz Pešte u Novi Sad, koju je potpisao sam car Franc Jozef 1863. godine, realizovana je u proleće 1864. godine. „Selili su se ljudi, knjige, sve lađom na jug. Kao da je seoba Matice srpske 1864. godine bio simbolični čin koji je zaključio jednu epohu. Kao da se ovom poslednjom seobom stišavao i završavao veliki potres s kraja 17. i prve polovine 18. veka koji je uzburkao srpski narod u veliku seobu, onu seobu koja se pamti i od koje počinje novo vreme. Taj narod i njegovi ljudi lutali su Panonijom da bi se instinktom samoodržanja sabrali na jugu Ugarske oslanjajući se na svoje sunarodnike u Srbiji. Seoba Matice srpske iz Pešte u Novi Sad zato je bila onaj poslednji eho srpskih kretanja i seoba u nemirnom vremenu i na nemirnom prostoru Panonije“, podvukao je Slaviša Grujić.