Suša, jedan od uzroka umiranja šuma

– Prvi rezultati analiza uzoraka dostavljenih Institutu za šumarstvo i Šumarskom fakultetu pokazuju da je uzrok tome izuzetno sušni period, koji se, sa izuzetkom ove godine, beleži duže od decenije. Do sredine prošle godine sušenje šuma zabeleženo je na 13.885 hektara odakle su uklonjena 81.632 kubika osušenih stabala – kaže za Biznis Predrag Aleksić, izvršni direktor Sektora za šumarstvo i zaštitu životne sredine u javnom preduzeću za gazdovanje šumama Srbijašume.

Protekla decenija bila je najtoplija od 1850. kada je počela da se vodi evidencija o meteorološkim podacima i taj trend se nastavlja. Tako je, recimo, 2011. bila najtoplija godina, a 2012. je obeležilo ekstremno vruće i sušno leto, najtoplije i najsušnije od početka merenja u Srbiji. Pre dve godine nadmašen je dotadašnji apsolutni maksimum broja tropskih i letnjih dana kao i tropskih noći. Ovakvi vremenski uslovi ostavili su traga i na šumskim resursima. Stručnjaci se slažu s konstatacijom da je proces sušenja najveći neprijatelj šuma, koji donosi ne samo ekološke već i ekonomske posledice s obzirom na to da se, zbog seče stabala koja nisu dostigla sečivu zrelost, smanjuje prihod, a zatim i zbog povećanih troškova rada na sečištima razuđenim po šumskim područjima. Osim toga, povećavaju se troškovi gajenja i ponovnog podizanja šuma, njihove zaštite, kao i seče i izvlačenja suvih stabala. Na drugoj strani, ekologija trpi zbog smanjenja površina pod šumom i njenih pozitivnih uticaja na klimu, vazduh, vodu i zemljište. Smatra se, naime, da je umiranje šuma najveća ekološka katastrofa u istoriji civilizacije, sa nesagledivim posledicama po ljudski rod jer uništene šume danas znače sušu sutra i glad prekosutra.

– Šumsko bogatstvo u Srbiji prostire se na više od 2,25 miliona hektara, što je svrstava u srednje šumovite zemlje. Po stepenu šumovitosti, od oko 29,1 odsto, Srbija se uklapa u svetski prosek od 30 procenata, ali je znatno ispod evropskog nivoa, gde šumovitost dostiže 46 odsto. U državnom vlasništvu je oko 1,19 miliona hektara šuma, ili 53 odsto, a u privatnom oko milion hektara, odnosno 47 procenata – kaže Aleksić.

Prostornim planom Republike Srbije za period od 2010. do 2020. godine predviđeno je da se šumovitost uveća na 41,4 odsto, pa su aktivnosti šumarskog sektora orijentisane ka dostizanju tog cilja. Aleksić objašnjava da osnivanje novih šuma podrazumeva pošumljavanje neobraslog šumskog zemljišta, podizanje intenzivnih zasada i zaštitnih pojaseva na novim površinama. On podseća da su od 2003. do 2012. godine Srbijašume pošumile 14.362 hektara u državnom vlasništvu, dok je privatnim vlasnicima šuma podeljeno 16,9 miliona sadnica, čime je omogućeno pošumljavanje oko 7.500 hektara. U nadležnosti stručnih službi Srbijašuma je i obeležavanje stabla za seču, a na osnovu podnetih zahteva vlasnika šuma. Poseban problem sa kojim se sreću zaposleni u Srbijašumama jeste bespravna seča stabala. Kazne za ta krivična dela su toliko male da ponekad deluju i stimulativno na one koji se odluče da krađom dođu do drveta.

– Bespravna seča stabala kažnjava se na osnovu Zakona o šumama, a kazne za fizička lica kreću se između 10.000 i 50.000 dinara, a sudski procesi veoma dugo traju. Kada je reč o državnim šumama, čiji su korisnik Srbijašume, najviše bespravnih seča beleži se na području šumskih gazdinstava duž administrativne linije sa Kosovom i Metohijom. S tim problemom suočavamo se od 1999. godine – ističe naš sagovornik dodajući da obim bespravnih seča na području šumskih gazdinstava Vranje, Leskovac, Kuršumlija i Raška premašuje 336.000 kubika drveta.

Uprkos zajedničkim kontrolama, oduzimanju predmeta kojima su obavljene seče stabala, privođenju počinilaca i podnošenju prijava, napadi na šume su u ovom delu zemlje sve izraženiji, zaštita šuma je otežana i predstavlja bezbednosni rizik. Srbijašume su se zato obratile ministarstvima unutrašnjih poslova i poljoprivrede, Upravi za šume i Vojsci Srbije sa zahtevom za pomoć u zajedničkom rešavanju problema i preduzimanju mera zaštite šuma od bespravnih seča duž administrativne linije sa KiM.

Nesporno je da šume imaju ekološki, ekonomski i društveni značaj. Procenjuje se da su ekološki efekti zaštite, unapređenja i osnivanja novih šuma višestruko značajniji od ekonomskih, mada je granicu između ekoloških i ekonomskih efekata teško utvrditi. Kada je o ekološkom značaju reč, šume, između ostalog, imaju vodeću ulogu u akumulaciji sunčeve energije i najproduktivniji su, najekonomičniji i najveći proizvođači biomase na planeti. One povećavaju plodnost zemljišta, štite ga od erozije, sprečavaju pojavu klizišta i odrona. Od nanosa štite poljoprivredna zemljišta, vodotoke, akumulacije i jezera. Šume ublažavaju klimatske promene, poboljšavaju kvalitet vode, čuvaju vodu i izvorišta, ali i ljude od poplava. U šumi žive brojne biljne i životinjske vrste, zbog čega su one presudan činilac u očuvanju biodiverziteta i genetičkih resursa.

– Posmatrano sa ekonomskog aspekta, šuma je izvor sirovina, prvenstveno drveta, čija potrošnja i upotrebna vrednost stalno rastu. Drvo se koristi u drvnoj i hemijskoj industriji, tehnici, građevinarstvu, brodogradnji, rudarstvu, zanatstvu, poljoprivredi, domaćinstvu… Svoju upotrebu drvo je našlo u oko 25.000 proizvoda. Šuma je i izvor hrane. Bez nje su nezamislivi uzgoj i zaštita divljači, lovni i planinski turizam, planinsko stočarstvo, ribolov i razvoj ruralnih područja. Države bogate šumom imaju više uslova za brži društveni i ekonomski razvoj i zdravu životnu sredinu – zaključuje naš sagovornik.

Nastavak negativnog trenda

– Sušenja stabala bilo je zabeleženo i u prethodnom periodu i to u svim šumama sveta. Podsetiću da je početkom osamdesetih godina prošlog veka sušenje šuma zabeleženo širom Evrope, a brojna ispitivanja naučnoistraživačkih organizacija koje se bave šumarstvom i zaštitom životne sredine pokazala su da uzrok leži u zajedničkom delovanju klimatskih promena i fitopatogenih gljiva i insekata. Tada je nastao Program ICP – Međunarodni kooperacioni program za praćenje stanja šuma Evrope, koji se sprovodi i u Srbiji – kaže za Danas Predrag Aleksić, izvršni direktor Sektora za šumarstvo i zaštitu životne sredine u javnom preduzeću za gazdovanje šumama Srbijašume.

Pod šumama trećina Zemljine kugle

Oko četiri milijarde hektara, odnosno nešto više od 30 odsto površine Zemljine kugle pokriveno je šumama. Zanimljivo je da se samo u pet zemalja – Rusiji, Brazilu, Kanadi, SAD i Kini, nalazi više od 50 odsto ukupne svetske šumske površine. U Evropi (ne računajući Rusiju) pod šumama je 193 miliona hektara. Šume u Rusiji zauzimaju oko 809 miliona hektara i čine petinu šumskog bogatstva na planeti.