Grupni portret sa Drugima

To nesumnjivo zavisi od individualnog pristupa, tačnije od toga kako pojedinci vide sebe i vreme u kome žive i koje su proživeli. Možda bi za obrazac naše kolektivne sudbine ali i individualne, najbolja bila prozna deskripcija u hibridnom žanru tj. žanrovskom miksu psihološko-političkog trilera, socijalne drame i masmedijskog horrora sa jakim, sadističkim elementima groteske. U takvim žanrovskim kompresijama naše stvarnosti „protagonisti bi postali veći od samog života“ i trivijalne svakodnevice. Metajezički kodovi, narativne strukture, estetičke reference i fikcijski aparati književnog zanata nužno bi konstruisali prepoznatljive tipove ličnosti i junake-heroje, pozitivne-negativne, gubitnike-dobitnike itd, stereotipizirane u binarnim opozicijama, sasvim u duhu vremena i masmedijske eksploatacije „krvi i sperme“, a opet u skladu sa sistemom koji i dalje, nesmanjenim tempom, proizvodi društvene paranoje, moralno raspadanje, siromaštvo, zaverenički mentalitet, emigraciju, samorepresivnost i defetizam, toleranciju na nasilje i sadizam.

U zbirci priča Beograđanke Igora Marojevića, koja se bavi ženskim, ljudskim sudbinama u zadnjih dvadeset godina ne postoje tipske, žanrovske konstrukcije junakinja našeg vremena niti „žene-Beograđanke“ kao neka posebna, ezoterična, urbana, ženska vrsta nastala u kulturi grada, petparačkim medijima i fantazijama muškaraca. Niti pak tipovi žena iz velikih gradova koje su lišene provincijskih ograničenja, nadzora, kontrole, malograđanštine, roditeljske kulture i sputavanja. I sam naslov zbirke je ironijski otklon spram eventualnih očekivanja (sex & city) o velegradskoj spektakularizaciji Beograda, samih Beograđanki i urbanih legendi o njima, nadahnutih konstrukcijama, klišeima i stereotipima koji ispunjavaju naš svakodnevni pogled na žene i ženstvenost a raspaljuje popularna i medijska kultura. Junakinje Marojevićevih priča nisu žene sa naslovnih strana bulevarske štampe, modnih magazina, noćnog života i muških erotskih fantazija već su izmilele iz naše društvene stvarnosti, velegradskih miljea, različitih porodičnih supkultura, kulturne provincije, palanačkih svetonazora, iz okrilja očajnih majki, autoritarnih očeva i braće, oskudice… razočarane svojim muževima, raspadnutim ljubavnicima i nevernim muškarcima, prevrtljivim prijateljicama, iscrpljene socijalnim strahovima, vlastitom ranjivošću, zlobom, čamotinjom i borbom za preživljavanje.

U Beograđankama Marojević ispisuju sudbine takvih, običnih sugrađanki (ali i sugrađana) a za svoje junakinje bira, najjednostavnije rečeno, formu realističke, šture, dokumentarističke ispovesti na samoj ivici faktografske trivijalnosti u kojima junakinje o sebi govore na način, kako one same sebe vide, izvan prepoznatljivih kodova autorskih ili žanrovskih postupaka. Narativna ekonomija svedena je i krajnje jednostavna, bez psihologiziranja, konstruisanih preokreta, suvišnih deskripcija a vokabular prilagođen likovima, na samoj granici kolokvijalnog govora.

Kroz osam priča koje u celinu spaja grad Beograd, osam žena pripoveda svoje sudbine iz prvog lica jezikom koji pripada njihovom obrazovanju, socijalnom položaju, uzrastu, emocijama i osećajnosti. To su nevidljive, obične žene, devojke, majke, ljubavnice iz gradskih predgrađa koje srećemo svaki dan ili su emigrirale daleko od Beograda ali su i dalje mentalno, psihološki i emotivno u svetu iz koga su „pobegle“. Žene koje pripovedaju svoje bračne, ljubavne, profesionalne i životne priče, emotivne preokrete i dramatične događaje u formi jednostavnih biografskih ispovesti u kojima su sublimirane njihove nade, očekivanja, emocionalne investicije, vera u ljubav, socijalne aspiracije. U čitljivo i precizno ispisane emotivne ispovesti Marojević vešto učitava sve one ideološke, političke, socijalne i kulturne obrasce i represivne mehanizme koje oblikuju emocije i presudno utiču na život junakinja. U jednom slučaju to je patrijarhalnost i mačizam (Muška priča), rasizam i medijska eksploatacija nasilja (Igrica), zavist, seks i koristoljublje (Novi Filipsov model), malograđanski pseudo intelektualizam (Svakodnevna filozofija života), emotivna i finansijska eksploatacija, ljubav, preljuba i ostali „zločini“ bračnog života (Dvadeset pet godina ljubavi). Čitav registar psihopatologije naših života.

Koristeći verističko fabuliranje, pažljivo akcentovanje grotesknih detalja i oprezno poigravanje se ironijom i cinizmom, Marojević ispisuje, od na prvi pogled, trivijalne, svakodnevne i banalne, dokumentarne građe, izvanredno efektne, uverljive i autentične prizore apsurda, savremene alijenacije, gubitničke psihologije, privikavanja na autsajderske, razočaravajuće rutine, malograđansko propadanje, emotivnu destrukciju, seksualnu anomiju i pristanak na nasilje, poražavajući mazohizam i ugnjetački mačizam ali i hrabrost, odlučnost, privatne pobune i istrajnost svojih junakinja u preuzimanju vlastite sudbine u svoje ruke. Zadržavajući samo narativnu masku iz drugog plana, kao fikcionalni rekvizit, Marojević izbegava autoritarni govor, agresivni i sveznajući, moralizatorski, propovednički tip naracije i majstorski razotkriva mehanizam interakcije psiholoških stanja samih junakinja i obrazaca društvene, političke i ekonomske stvarnosti koji se „spontano“ upisuju u likove tj. sam tekst ne samo u sadržinskoj ravni, nego i na nivou narativne ekonomije i leksičke selekcije.

Među osam izvanredno ispisanih ženskih portreta i njihovih životnih priča izdvajaju se dva naslova. Uzbudljiva priča Unutra, gde se radikalnim postupkom samoisključivanja junakinja odriče realnog sveta i emigrira u virtuelni svet globalnih mrežnih komunikacija, u kojoj Marojević nagoveštava istraživanja novih formi socijalnog života i emotivnih i antropoloških posledica nove civilizacije informacijskog društva i prateće kiborgizacije a koji bi se mogao nazvati virtuelnim ili digitalnim realizmom. Sivi komplet, pak, priča je o profesorki srpske književnosti i fan fiction spisateljici čija se opsednutost velikim piscem pretvara u grotesku o ispraznim, ritualnim, akademsko-komemorativnim obožavanjima nacionalnih književnih veličina, a što je zapravo konceptualno-kritički stav Marojevića, iskazan na briljantan i duhovit način, prema savremenoj kulturno-političkoj recepciji nacionalne književnosti i, generalno, kičerskoj eksploataciji kulturne tradicije.