Prirodni ambijent u "epohi spektakla"

U idiličnom pejzažu najvećih alpskih termi – Lojkerbad, u kantonu Vale/Valis na jugozapadu Švajcarske, ovog leta održan je 20. Internacionalni književni festival. Započet kao nepretenciozna privatna inicijativa meštanina, Rikoa Bilgera, vlasnika male knjižare u ovom banjskom mestu koje inače broji svega 1.800 stanovnika, festival je za manje od dve decenije prerastao u jednu od najvažnijih književnih manifestacija na čitavom nemačkom govornom području. Sadašnji organizatori festivala, Hans Rupreht i Ana Kulp, uspeli su da u Lojkerbad dovedu Salmana Ruždija, Čarlsa Simića, Hertu Miler, Mihaela Krigera, Adama Zagajevskog, Olgu Tokarčuk, Petera Nadaša, Lasla Krasnahorkaija, Džudit Herman… što je publici obećavalo odličan provod, a organizatorima donelo svesrdnu logističku i finansijsku podršku lokalne zajednice i države. Ovog leta festival je ugostio 38 autora iz Evrope i Azije, od književnih zvezda poput Davida Grosmana, ili, među Švajcarcima omiljenih, Lukasa Berfusa i Petera Štama, do autora sa debitantskim knjigama, kakva je Austrijanka Sandra Gugić, poreklom iz Srbije.

Festival odoleva trendu poslovično popularnije proze, pa su među učesnicima uvek u velikom broju prisutni i pesnici, među kojima je ove godine bio i ugledni nemački autor, pionir postmodernizma u nemačkoj poeziji – Gerald Falkner, ili pak jedna od najupečatljivijih pesnikinja u Indiji – Mina Kandasami. U koncipiranju programa Festivalu su se, već posle početničkih uspeha, priključili Univerzitet u Lozani i berlinski Literarni kolokvijum.

Između raja i krize

Organizatori nisu morali da smišljaju komplikovane strategije predstavljanja autora i tekstova, kako bi odgovorili na imperative vremena u epohi spektakla. Prirodni ambijent Lojkerbada, sa 65 termalnih izvora, impresivnim kanjonom reke Dale, stenovitim okružjem čiji vrhovi Torent i Gemi dostižu više od 3000 metara nadmorske visine, gde se nalazi i najveće glečersko jezero u Evropi – Daubensi, spektakularan je sam po sebi. Čitanja i razgovori o književnosti i savremenoj kulturi društvu u takvom ambijentu ujedinili su publiku i autore upravo zbog autentičnosti i kvaliteta tekstova ali i konteksta.

Ana Kulp, menadžer Festivala, ističe da mnogi gosti Lojkerbada svoj godišnji odmor planiraju prema kalendaru ove manifestacije. Nemerljiva podrška, ne samo finansijske prirode, stiže od menadžmenta nekoliko ovdašnjih hotela koji kompletno sponzorišu boravak svih učesnika festivala. Svi pisci, kako naglašava Ana Kulp, dobijaju podjednak honorar, bez obzira na stepen njihove prepoznatljivosti u javnosti. Ulaznice su veoma pristupačne, a njihova prodaja započinje mesecima unapred. Inače, o ovom uslovno rečeno socijalnom raju svedoče i sledeće činjenice: banjski resursi finansijski su dostupni svakom Švajcarcu sa prosečnim primanjima. Lojkerbad je još u 16. veku imao infrastrukturu banje koju su mogli da koriste svi siromašni meštani i putnici. U 19. veku izgrađeno je narodno lečilište a krajem 80-ih godina 20. veka ukupni hotelsko-termalni kompleks postaje većinsko vlasništvo nekoliko akcionarskih udruženja. Lojkerbad je preživeo i veliku lokalnu krizu, pretrpevši krajem 90-ih bankrot opštine. Iako oporavljen, on se trenutno i dalje bori za novi turistički imidž, pa je saradnja i međusobna podrška Festivala, opštine i meštana utoliko potrebnija, a u rezultatima i vidljiva.

Pored standardnih programa čitanja i slušanja odlomaka iz najnovijih knjiga pojedinih autora na ulicama, u vrtovima, na staroj železničkoj stanici… publika posebno uživa u šetnjama-planinarskim turama koje predvode pisci. Čitava akcija doživljava se kao delotvorna evokacija davno zaboravljenog peripatetičkog aristotelovski obrazovnog modela. I svaka pozicija jeste mesto za čitanje, od klisure koja ponire ka ledenoj reci Dali ili toplim mineralnim izvorima, do tzv. Gemipasa (2.350 m), planinskog prelaza preko Alpa (prema Italiji), gde se čita u ponoć. Specijalno za ovu priliku lojkerbadsko najveće javno kupatilo-bazen biva ispražnjeno od vode i kompletno pretvoreno u pozorišni ambijent i scenu za čitanje i razgovor s piscima.

Hoće li književnost preživeti?

Međutim, u više nego prijatnoj a istovremeno uzbuđujućoj atmosferi lojkerbadski festival je, kako i dolikuje društveno relevantnoj manifestaciji, otvorio uznemirujuće teme i postavio neka od ključnih pitanja statusa književnosti, umetnosti i znanja/obrazovanja u savremenim zapadnim i orijentalnim društvima, kao antipodima. S obzirom da je u pitanju jubilarno 20. izdanje u okviru programa posebno je naglašen, čak i fizičkim pozicioniranjem na centralni gradski trg – niz diskusija pisaca i teoretičara koje su se odvijale pod nazivom Perspektive – Književnost i društvo danas i sutra – Značaj i uticaj savremenih književnih tekstova. Teoretičari Konrad Paul Lisman, Jozef Fogl i Klaus Tevelajt, čije su knjige objavljene ili će uskoro biti prisutne u Srbiji zahvaljujući Karpos izdavaštvu, razgovarali su sa piscima i pesnicima, između ostalih i sa Marselom Bajerom (srpska izdanja u Geopoetici). Razgovaralo se o preobražaju tzv. društva znanja, o jeziku književnosti koji ipak ima moć da osvetli stvarnost u onim tačkama u kojima moćnija politika pokušava da je falsifikuje, o zlostavljanju književnosti i njenoj političkoj (zlo)upotrebi. Postavljena su i pitanja o vrednovanju tzv. manjinskih književnosti, zatim o pravcu promene kvaliteta klasičnog književnog teksta u eri digitalnih medija, kao i o ambivalentnom odnosu autorskih prava i književne originalnosti.

Čovek peva i u ratu

Ipak, publiku su najdublje ganuli razgovori sa sirijskim autorom Favazom Hadadom, Ukrajincem Sergijem Žadanom, zatim Barbarom Leman koja piše o čečenskom ratu i Davidom Grosmanom, koji je u Lojkerbadu predstavio knjigu poetske proze Izvan vremena (srpsko izdanje u Arhipelagu). Kao izraziti prozaista Grosman je objasnio da mu se poezija nametnula kao jedinstvena forma zahvaljujući kojoj je, posle pogibije 18-godišnjeg sina Urija u ratu u Libanu, preživeo pokušavajući da jezikom neizrecive smrti kartografiše to ostrvo bola na kojem se, kao u zatočeništvu, godinama nalazio.

Upečatljivo je bilo i prisustvo Lukasa Berfusa, popularnog dramskog pisca, koji je jedan od najglasnijih društveno-političkih kritičara u Švajcarskoj, a čiji se roman Stotinu dana bavi kontroverznom ulogom Švajcarske u sukobima i genocidu u Ruandi.

Treba naglasiti da festival podržava Pro Helvetia – švajcarske fondacije za kulturu, a zatim i književne mreže Traduki, koja nije samo finansijske, već i strateško-logističke prirode. Upravo je Pro Helvetia omogućila prisustvo brojnih prevodilaca, izdavača i urednika književnih programa iz čitave Evrope. Promišljenom politikom Pro Helvetia pruža uslove za dalje umrežavanje i razvijanje ovog kao i eventualnih novih projekata. Na njihovom poziv iz Srbije su lojkerbadski festival posetili predstavnici Karpos izdavaštva i Kulturnog centra Beograda.

I prevodioci

Lojkerbadski festival razlikuje se od većine drugih i po tome što je naglašeno prisustvo i značaj prevodilaca. Samom festivalu prethodi trodnevna intenzivna zajednička radionica šestoro prevodilaca iz čitavog sveta koji rade na istom odlomku dela savremenog autora, uz lično prisustvo autora. Rezultati radionice predstavljaju se u okviru festivalskog programa.