Za bolje razumevanje Starog zaveta

 Pri tome je osvetljen istorijski kontekst njihovog nastanka, kao i etape i faze njihovog kontinuiranog razvoja. Reč je o teoriji slojeva njihovog nastanka i redakcije. Knjige Starog zaveta teško se mogu pripisati određenom autoru, a njihovo datiranje je nepouzdano, bolje reći hipotetično. Jedan od najuticajnijih nemačkih specijalista za Stari zavet, Herman Gunkel je još prošlog veka predlagao da se umesto književne istorije, piše književna sociologija drevnog Izraela.

Njegovi heroji su narodni pevači i usmeni pripovedači, proroci koji su Reč Božiju kroz oralno predanje širili kao i dvorski spisatelji. Shodno Gunkelovoj tezi narodnim pevačima je pripisana Pesma o Debori kao najstariji izvor (u knjizi Sudija), a najznačajnijim dvorski spisateljem se oko godine 800. pre Hrista smatra jahvist, koji se ujedno smatra i osnivačem drevne hebrejske književnosti.

Ovu sliku iz korena radikalno revidira ciriški profesor Konrad Šmid, koji u svojoj novoj knjizi Književna istorija Starog zaveta: Uvod (Konrad Schmid: Literaturgeschichte des Alten Testaments. Eine Einführung, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmštat 2014) pokazuje da su biblijske knjige vazda menjane, dopunjivane, preinačavane. Šmid smatra da su ova dela bila dopisivana u vreme Persijaca (5. i 4. vek pre Hrista), odnosno, da je to bilo najplodnije doba literarnih redakcija. Pesma o Debori je shodno Šmidu nastala u 8. veku pre Hrista, a ne u 11. veku, kao što se to u biblistici smatralo, a i knjiga Postanja koja je plod jahvističke redakcije, potiče jednako iz vremena Persijaca. U osam velikih poglavlja osvetljuje Šmid poetsku, proročku, pravnu i istorijski književnost dovodeći ih u vezu sa kanonom i osvetljujući njihov ne svakad kongruentni smisao i poruku. Sabijeno u jezgro, formula o dinamičnom odnosu književnih i normativno bogoslovskih tekstova mogla bi glasiti: procesualno „zajedničko-promišljanje“.

Šmid je mišljenja da je drevna hebrejska književnost nastala u uskom krugu jerusalimske ineteligencije i da ona nije bila pisana za široki (egzoterički) sloj čitalaca, već da je bila namenjena uskom, specijalističkom (ezoteričnom) krugu učenih. Ove Šmidove teze zasnovane su na širokoj internacionalnoj bibliografiji te je evidentna njihova usmeravajuća uloga. Šmidova Književna istorija Starog zaveta je instruktivni vademekum i kompetentni pregled o onome što se u egzegetici poslednjih godina promenilo. Ovaj uvod omogućuje dubokosežni uvid u književne fasete i bogoslovsko bogatstvo Starog zaveta, odnosno, njihovu složenu premreženost, te ga kao značajan doprinos modernoj biblijskoj egzegetici rado preporučujemo srpskoj bogoslovskoj javnosti.