Poruke iz Tirane

To je, svakako, nesporna činjenica. Dolazak Edija Rame u Beograd, u novembru prošle godine, kao i skorašnja uzvratna poseta Aleksandra Vučića Tirani, istorijski su najznačajniji događaji u odnosima dve države u poslednjih sto godina. Ti događaji se najčešće tumače u svetlu evropskih integracija dve države, odnosno primoravanja njihovih lidera na uzajamnu saradnju i normalizaciju odnosa. Pritom, ne ističe se baš često, bar ne u Srbiji, da je mržnja i opaka netrpeljivost prema Albancima prouzrokovala hiljade i hiljade mrtvih, osiromašenje, naopaku svest i sistem vrednosti koje su se sasvim sigurno odrazile na sve aspekte društvenog života unutar obe zajednice pojedinčano.

Zbog čega se to ne čini, zašto se i dalje ćuti o katastrofalnim posledicama srpske državne politike propagiranja rasizma prema Albancima, čini se, lako je objasniti. U Srbiji je, pod izgovorom gneva zbog nezavisnosti Kosova, takva politika i dalje u velikoj meri prisutna, a antievropski lobiji zaoštravaju svoje delovanje u susret najnovijim, može se slobodno reći, civilizacijskim iskoračenjima državnog vrha (ili bar jednog njenog značajnog dela). Zbog toga je posebno interesantan još jedan ogroman i verovatno, takođe, istorijski zaokret srpske državne politike, o čijem sadržaju je premijer Srbije domaću i međunarodnu javnost obavestio u Tirani – manje ruskog gasa, okrećemo se gasovodu koji podržava SAD.

Na prvi pogled, možda izgleda preterano isticanje te izjave u kontekstu prethodno navedenih, koje se odnose na antievropski uticaj u Srbiji. Međutim, ta antievropska stremljenja dela srpskog društva svoje uporište, a sasvim sigurno i konkretne finansijere, pronalaze upravo u Rusiji. Srbija je, iskustvo nepogrešivo ukazuje, u Rusiji pronalazila inspiratora i podržavaoca svoje politike sukoba sa Albancima. I ne samo sa Albancima. Evidentna je podrška koju Milorad Dodik ima u svojoj politici propagiranja netrpeljivosti prema Bošnjacima i dugogodišnje opstrukcije pokušaja uspostavljanja državotvornosti Bosne i Hercegovine. Normalizacija odnosa između država regiona, podrazumeva uspostavljanje dobrosusedskih odnosa Srbije sa državama članicama NATO, ili pak onima kojima je to nesporan cilj. S druge strane, gas je jedno od najznačajnijih i glavnih geostrateških oružja Rusije, preko gasa pokušava da uspostavi kontrolu nad regionom. Odvajanje i smanjenje zavisnosti Srbije od ruskih energenata, kako je srpski premijer najavio u Tirani, predstavlja snažnu poruku ne samo Rusima već i Evropljanima i Amerikancima.

Spolja gledano, činjenica da je tu poruku Aleksandar Vučić saopštio baš u Tirani i to uoči njegove zvanične posete Americi, a u kontekstu zaoštrenog sukoba na relaciji EU-Rusija-SAD, sluti na ozbiljan zaokret srpske državne politike, značajniji i od odluke premijera Vučića da bude prvi najviši zvaničnik koji će posetiti Tiranu. Odnosno, ta odluka bi mogla da bude shvaćena kao deo tog šireg konteksta.

S druge strane, uticaj te posete i Vučićeve izjave nakon razgovora sa albanskim zvaničnicima, ima i uže značenje koje se odnosi na srpsko javno mnjenje, i to u dva smera. Jedan, koji je najznačajniji, značajniji od svih geostrateških i visoko političkih pitanja tiče se promene vrednosnih odlika srpskog društva. Građani Srbije već decenijama formiraju stavove o Albancima na osnovu indoktrinacije iz SANU, odnosno njenih glasnogovornika koji su uspostavili albanofobske standarde. Tako je jedan od „najvećih umova“, u narodu priznat kao „otac nacije“ – Dobrica Ćosić – o Albancima pisao rasistički i sa ogromnom mržnjom: „Taj socijalni, politički i moralni talog tribalnog, varvarskog Balkana, uzima za saveznika Ameriku i Evropsku uniju u borbi protiv najdemokratskijeg, najcivilizovanijeg, najprosvećenijeg balkanskog naroda – srpskog naroda“. Paradoksalnost političkog i istorijskog toka uslovio je da jedan od najvatrenijih zastupnika upravo takvog stava prema Albancima – Aleksandar Vučić, danas svojim političkim potezima otvara novu i sasvim drugačiju epohu u odnosima dva naroda.

Drugi smer uticaja Vučićeve posete Tirani odražava se na rešavanje kosovskog problema. Brisleski proces, kao i neminovnost da Srbija ne može da napreduje u evropskim intergracijama bez uspostavljanja dobrosusedskih odnosa sa Kosovom, odnosno da je i Kosovo uslovljeno istim kriterijumom, otvaranjem novog poglavlja u srpsko-albanskim odnosima, ide upravo ka tom cilju.

Retki su pozitivni stavovi u Srbiji u vezi sa novom spoljnom politikom Srbije. Građanski deo javnosti, određen poštovanjem ljudskih prava, evropskim vrednostima, razočaran odnosom prethodnih vlasti (Tadićevom i Koštunicinom) prema ratno-zločinačkoj prošlosti Srbije – ne prihvata i ne veruje u promenu Aleksandra Vučića, koji je do samo pre par godina predvodio nacionalistički i antievropski front, odašiljajući poruke produžene ruke kobne politike devedesetih. Ona druga („prva“), znatno brojnija Srbija, koja je iznedrila generacije pune mržnje i predrasuda prema svemu što nije srpsko, i koja u političkim profiterima od propagiranja nakaradnih i anticivilizacijskih vrednosti netolerancije i sukoba zasnovanih na verskim i nacionalnim razlikama, vuče svoju idejnu poziciju – trenutno određuje javni diskurs u Srbiji. Neće se lako pronaći mišljenje koje ide u korist poteza Aleksandra Vučića. On, verovatno, računa na to nerazumevanje i laki obrt upravo te svesti brojnije većine, koja mu daje podršku izraženu u 50 odsto biračkog tela.

Utisak iz Tirane, sa bečkog ekonomskog foruma premijera država regiona, koji se mogao steći preko fotografija i snimaka neformalnih razgovora Aleksandra Vučića sa Edijem Ramom, ali i kosovskim premijerom Isom Mustafom, crnogorskim predsednikom vlade Milom Đukanovićem, kao i predsedavajućim Veća ministara BiH Denisom Zvizdićem i drugima – bio je sa stanovišta očekivanja relaksacije odnosa – olakšavajući. Srdačnost u odnosima među premijerima pokazala se kao „sitnica koja puno znači“, pogotovu u kontekstu ratne prošlosti i sadašnjosti opterećene otvorenim pitanjima među bivšim jugoslovenskim republikama. Ove slike možda daju osnovu za mišljenje da su duge godine srpskog negiranja državnosti susednih država, u prvom redu Crne Gore i Kosova, napetih odnosa i sukoba na ivici ratnog stanja naša prošlost.