Rode nose katance

Na području zlatarskog kraja lane je rođeno nešto više od stotinu beba. Tridesetak više nego u 2015. godini, ali premalo za siromašnu opštinu koja se, prema podacima republičkog Zavoda za statistiku, nalazi među prvih pet u Srbiji sa najnižom stopom rađanja. Za budućnost strepe i škole. Na jesen će u đačke klupe sesti skoro 300 osnovaca i srednjoškolaca manje nego pre pet godina, a broj mališana stasalih za polazak u predškolsko prepolovljen je u odnosu na period od pre jedne decenije.

Na teritoriji Srbije je prošle godine rođeno najmanje beba od Prvog svetskog rata, svedoče najnoviji podaci republičkog Zavoda za statistiku. U matične knjige rođenih upisana su 64.734 novorođenčeta – hiljadu manje nego u 2015. A čak 6.263 nego pre jedne decenije. Nova Varoš u minuloj godini, ipak, neće ostati zabeležena kao demografska „crna“ rupa. Rođeno je 111 beba, što je za 27 više nego u 2015. Polovina njih su prvorođenčad, a evidentirano je i po jedno peto odnosno deveto dete. Drugorođenih je 40, trećerođenih 15, četvororođenih četvoro. Za jedanaestoro je bilo više dečaka nego devojčica, a jedva trećina tek rođenih beba se smestila u kolevke seoskih domaćinstva. U 2016. godini samo na teritoriji opštine preminule su 153 osobe, što znači da je odnos novorođenih i umrlih u popriličnom minusu. Prema podacima nadležnih opštinskih službi, inače, u 2012. rođeno je 99 beba, 2014. – 105, a pre dve godine svega 84.

Prošlogodišnji pozitivni pokazatelji ne znače, međutim, da rode sve ređe nose katance , pogotovo imajući u vidu podatak da je u prvih šest šest meseci 2017. na svet došlo svega 47 beba. Zato u lokalnoj samoupravi i ne razmišljaju o smanjenju trenutnih novčanih nadoknada za novorođenčad i nezaposlene porodilje, za koje je opštinske kase samo tokom 2016. izdvojeno oko 20,2 miliona dinara.

– Ove mere su na snazi od 2009. a od pre dve godine su, odlukom Opštinskog veća a na predlog odbornika i duplirane. Za prvo dvoje dece naknada je 100.000 odnosno 200.000 dinara, dok za ostala iznosi od 300.000 za trećerođeno do 500.000 za peto i svako naredno tek rođeno dete – ističe Danijela Topalović iz opštinske službe za brigu o deci, uz podsećanje da nezaposlenim porodiljama sleduje 12.000 dinara mesečno za prvorođeno dete, a za ostala od 15.000 do 24.000. U opštinskoj upravi smatraju, inače, da će lokalni podsticajni programi nataliteta tek imati vidljivije rezultate jer je reč o dugoročnom procesu čiji se pozitivni efekti očekuju u narednih desetak godina.

Visina novčane podrške iz budžeta opštine koja se na godišnjem nivou izdvajaju za podsticaj rađanja beba na području Nove Varoši među najvišim su u zemlji. Tu brigu za potomstvo prepoznala je nedavno i država. Kancelarija Vlade Srbije za demografiju i populacionu politiku je opštini Nova Varoš putem konkursa dodelila 15.000.000 dinara za sufinansiranje projekata na polju lokalne populacione politike.

– Reč je podršci nekoliko mera značajnijih za poboljšanje stanja u ovoj oblasti. Tako će tokom 2017. oko 9,5 miliona dinara biti isplaćeno na ime novčane nadoknade za novorođenčad, a 3.000.000 za pomoć nezaposlenim porodiljama. Za promociju reproduktivnog zdravlja adolescenata izdvojeno je pola miliona dinara. Novina je i da će za mere borbe protiv neplodnosti biti uloženo 5.000.000 dinara, zahvaljujući čemu će 20 bračnih parova biti potpomognuto u pokušajima vantelesne oplodnje. Projekat će, inače, biti sufinansiran i iz opštinskog budžeta sa oko 2,8 miliona dinara – pojašnjava Mirel Roljević, načelnik Opštinske uprave.

Koliko je problem nataliteta izražen, možda najbolje svedoči podatak da će prvog septembra u đačke klupe sesti 272 osnovca i srednjoškolca manje nego pre pet godina. Tada ih je u šest osnovnih škola bilo ukupno 1.140, a u dve srednje 464. Na jesen će brojno stanje biti sledeće : ukupno 941 osnovac i 391 srednjoškolac. Najsumornija je slika po selima, gde isturena odeljenja „patuljkastih“ škola u Jasenovu, Bistrici, Negbini, Akmačićima i Božetićima s mukom opstaju u po jednom ili dva sela, a i pojedine matične seoske škole strepe da ne dožive sudbinu „katanca u bravi“.

– Jedina gradska Osnovna škola je ne tako davno imala preko 1.800 đaka, a danas ih je duplo manje. Ovu školsku godinu pohađalo je 90 prvaka, a naredne će ih biti svega 62, što je dovoljno za tek dva odeljenja. Brojčano smo desetkovani i u drugom i četvrtom razredu, tako da nam i u ovim generacijama preti gašenje jednog odeljenja, naglašava Risto Popović, direktor OŠ „Živko LJujić“.

Dramatičan pad učeničke populacije evidentan je i u srednjim školama. – Svršenih osmaka je sve manje, a pred upis u srednju školu gotovo dva odeljenja đaka školovanje nastavi van Nove Varoši. Naročito je nepovoljna situacija sa najstarijom učeničkom populacijom na selu, jer velika većina njih, u potrazi za atraktivnijim i perspektivnijim obrazovnih profilima, napušta matičnu opštinu – kaže Milivoje Ćirović, direktor Tehničke škole.

Zabrinjavajući su i podaci kojima raspolažu nadležne službe u Predškolskoj ustanovi „Paša i Nataša“. Mališana stasalih za polazak u predškolsko lane je bilo 85, a sada je 74, što je najmanji broj u zadnjih par godina. U ovom periodu je najviše predškolaca bilo u školskoj 2014/15.

– Ako se kao reper uzme neki raniji period, recimo onaj od pre desetak i više godina, tu je situacija još nepovoljnija. Tokom 2005, recimo, evidentirano je 156 predškolaca, što je duplo manje nego danas – napominje Olgica Minić, direktorka ovdašnje Predškolske ustanove, koja kaže i da je nedavno samo iz jedne vaspitačke grupe otišlo troje mališana čije su se kompletne porodice iselile iz Nove Varoši.

Novovarošani među najstarijima

Na pad nataliteta, osim iseljavanja, reflektuje se i činjenica da su Novovarošani među najstarijima u Srbiji. Prosečna starost stanovnika u Starom Vlahu, prema podacima republičkog Zavoda za statistiku, iznosi 47,4 godine, što se tretira kao stanje duboke demografske starosti. Prosečna starost majke pri rođenju deteta na ovim prostorima je oko 27 godina, što je nešto bolje nego u velikim gradskim centrima gde se prvi porođaj dogodi tek u 30. Zato i ne iznenađuje puno podatak da najveći broj porodica u Srbiji ima samo jedno dete.