Baku (3): Drugi i drugačiji grad

O uglačanu kaldrmu centralne ulice Nizami odbija se svetlost hiljada uličnih svetiljki koje osvetljavaju srce Bakua, punog kafića, restorana i butika čiji izlozi nude Lakosta majice, Guči torbe i Valentino odeću. Evropski, arapski i iranski turisti fotografišu sebe i ogromnu reku ljudi koja neprekidno nadire na ulice glavnog grada iz autobusa i hotela sa pet zvezdica. Taj drugi, bogati Baku nalazi se na svega 30 kilometara od Šuvalana, ali je svetlosnim godinama daleko od Ilhama i ostatka Azerbejdžana. Kako je jedan centar koji je do pre 150 godina bio tek malo veći od nekog gradića postao bleštav i moderan grad, izgrađen po neoliberalnoj urbanističkoj logici, i zašto periferije istog ovog grada, kao i ostatak zemlje, i dalje žive u uslovima ekstremnog siromaštva?

Godine 1846. otkrivena je nafta u zalivu Bakua, koji je 1806. ušao u sastav Ruske imperije. Trgovci, preduzetnici i obični radnici počeli su da naseljavaju grad u velikom broju; izgrađeni su putevi i železničke pruge kako bi se crno zlato dopremalo do Crnog mora i u Rusiju; naftni magnati su izgradili svoje vile u evropskom stilu. Posebno je Zejnaladbin Tagijev, sin jednog siromašnog obućara, doprineo kulturnom i urbanističkom napretku grada; nakon otkrića nafte, uložio je veliki deo svoje zarade u izgradnju škola i pozorišta. Baku je postao moderan grad, ali nikad nije uspeo da se pretvori u pravo intelektualno središte; titula kavkaske prestonice kulture pripala je Tbilisiju koji je oduvek bio poznat po svojim internatima i univerzitetima koji su privlačili mlade iz cele Evroazije. Ipak, Baku je oduvek bio duboko multikulturalan grad koji je pružio dom Jevrejima, Azerima, Jermenima, Rusima, Gruzinima, Poljacima… Prvi sukobi između različitih nacija, koji su na početku imali izrazito klasnu konotaciju, izbijaju 1909. godine: radnici-hrišćani (Rusi i Jermeni, Poljaci su najčešće bili inženjeri) uživali su socijalni prestiž i veće plate odradnika-muslimana, odnosno Azera. Vlada smeštena u Sankt Peterburgu pretvorila je klasne probleme u etničke sukobe koji su prerasli u prave borbe. Mržnja između Azera i Jermena pustila je svoje korene upravo u tom periodu, iako je ublažena nakon Revolucije 1917. i razdvajanja demokratskih republika Azerbejdžana i Jermenije – koje su bile kratkog veka budući da su između 1921. i 1922. ušle u sastav Sovjetskog carstva. I tokom godina u SSSR-u Baku je nastavio da snabdeva naftom ogromnu oblast pod kontrolom Moskve. Azerski inženjeri su odigrali ključnu ulogu u otkrivanju nafte i gasa u Sibiru, koji i danas predstavljaju osnovni izvor zarade Putinove Rusije. Tokom pedesetih i šezdesetih godina Baku je poprimio izgled tipičnog sovjetskog grada: hruščovke, petospratnice koje su omogućile predsedniku Nikiti Hruščovu da jednom za svagda reši problem nedostatka stambenog prostora, nicale su svuda, u centru grada kao i na periferijama.