Hijerarhija jasno određena

Prof. dr Zoran Ivošević Pravni poredak Republike Srbije ispunjavaju norme domaćih i međunarodnih opštih pravnih akata.
Domaći opšti pravni akti su: Ustav, zakoni, podzakonski akti, opšti akti autonomne pokrajine, opšti akti lokalne samouprave, opšti akti organizacija sa javnim ovlašćenjima, političkih stranaka, sindikata i udruženja građana, kolektivni ugovori, ostali opšti akti doneseni u Republici. Hijerarhiju tih akata uspostavljaju sledeća pravila: svi zakoni i drugi opšti akti moraju biti saglasni sa Ustavom (član 194. stav 3. Ustava). Svi podzakonski akti, opšti akti organizacija sa javnim ovlašćenjima, opšti akti političkih stranaka, sindikata i udruženja građana i kolektivni ugovori, moraju biti saglasni zakonu (član 195. stav 1. Ustava). Statuti, odluke i drugi opšti akti autonomne pokrajine i lokalne samouprave, moraju biti saglasni zakonu (član 195. stav 2 Ustava). Opšti akti autonomne pokrajine i lokalne samouprave moraju biti saglasni i njihovim statutima (član 195. stav 3. Ustava).
Međunarodne opšte pravne akte čine opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava i potvrđeni (ratifikovani) međunarodni ugovori, u tom hijerarhijskom redosledu.
Kad se snaga domaćih i međunarodnih normi određuje posebno, njihove hijerarhijske nizove nije teško sastaviti. Teškoće nastaju kad se norme tih nizova „izmešaju“, a do toga mora doći zato što su opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava i potvrđeni međunarodni ugovori – deo jedinstvenog pravnog poretka Republike (član 194. stav 1. Ustava).
U tako obrazovanom pravnom poretku Republike, snaga normi različitog poretka određuje se po sledećim pravilima: Ustav je najviši opšti pravni akt Republike (član 194. stav 2. Ustava). Potvrđeni međunarodni ugovori ne smeju biti u suprotnosti sa Ustavom (član 194. stav 2. Ustava). Zakoni i drugi opšti akti doneseni u Republici, ne smeju biti u suprotnosti sa opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava i sa potvrđenim međunarodnim ugovorima (član 194. stav 5. Ustava).
Na osnovu ovih pravila, možemo zaključiti da Ustav ima jaču pravnu snagu od potvrđenog međunarodnog ugovora, a da opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava i potvrđeni međunarodni ugovori imaju jaču pravnu snagu od zakona, podzakonskih akata i svih drugih opštih akata donesenih u Republici.
Izričite odredbe o odnosu između Ustava i opšteprihvaćenih pravila međunarodnog prava nema, ali se taj odnos ipak može odrediti. Najviši opšti pravni akt u Republici je Ustav. U njemu, međutim, nema odredbe da opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava ne mogu biti u suprotnosti sa Ustavom. Da li to onda znači da ta pravila imaju jaču pravnu snagu od Ustava? Ne, jer nijedan opšti pravni akt ne može biti jači od najjačeg. Ali, može mu biti ravan. Opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava je sa ustavnim odredbama izjednačio sam Ustav, čim je, članom 1, državu Srbiju zasnovao na „ljudskim i manjinskim pravima i slobodama i pripadnosti evropskim principima i vrednostima“. Tom blanketnom odredbom Ustav je „usisao“ u svoju normativnu strukturu sva postojeća i buduća opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava, tako da su ona postala sastavni deo unutrašnjeg pravnog, a to znači ustavno-pravnog poretka, u smislu člana 16. stav 2. Ustava. Otuda, ako zakon ili drugi propis nije u skladu sa opšteprihvaćenim pravilom međunarodnog prava, nije saglasan ni sa Ustavom, bez obzira na to da li on sadrži ili ne sadrži odgovarajuću odredbu. Ustav, na primer, ne sadrži odredbu o opštem pravu na privatnost, ali ako neki zakonski ili drugi propis ne bude u saglasnosti sa opšteprihvaćenim međunarodnim pravilom o zaštiti privatnosti, biće u suprotnosti i sa Ustavom. U toj prilici, Ustavni sud može iritirajući propis ukloniti iz pravnog poretka, kao da je suprotan izričitoj ustavnoj odredbi. Taj sud može amputirati i odredbu potvrđenog međunarodnog ugovora koja nije u skladu sa Ustavom, a to znači – i sa opšteprihvaćenim pravilom međunarodnog prava. Ali, amputacija može zadesiti i odredbu zakona, odnosno drugog opšteg pravnog akta, koji nije u skladu sa potvrđenim međunarodnim ugovorom. Sve ove mogućnosti proizlaze iz člana 167. stav 1. tačka 1. i 2. Ustava.
S obzirom na rečeno, opšti pravni akti u jedinstvenom pravnom poretku Republike Srbije, mogli bi da budu svrstani u sledeći hijerarhijski niz: Ustav i sa njim u istoj ravni – opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava, potvrđeni međunarodni ugovori, zakoni, podzakonski akti i drugi opšti pravni akti.
Ostaje nam samo da se na ovakvu hijerarhiju normi priviknemo.
Autor je redovni profesor Pravnog fakulteta