Amfilohije: Referendum o Kosovu je potpuno besmislen

Ako dođe do rešenja koje se nudi posebno sa Zapada, to će još dublje zakomplikovati život naroda koji živi na KiM bez obzira da li se radi o Srbima ili Šiptarima, kako i oni sami sebe nazivaju, jer je njihova država Šćiprija, mada ovde više vole da se zovu Albanci. Ovo što se sada događa je još složenija priča od one iz 1999. i sve više liči na nastavak onog što se na Kosovu događalo od 1690. i Prve velike seobe Srba. Od tada je bilo 20 seoba – upozorava mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije (Radović). On za Danas objašnjava koji su sve kosovski „kompromisi“ za SPC neprihvatljivi.

* Šta očekujete od političkih pregovora u Briselu u kojima Beograd traži „kompromis“, za koji se javno još ne zna šta je?

– Ne razumem i ne znam šta znači izraz kompromis. Ja se lično ne nadam mnogo, s obzirom na sve ono što se do sada događalo. Šiptari na Kosovu, naravno ne sami, nego prvenstveno Amerika, očevidno su uspijeli od 2008. da dovedu do položaja u kome smo danas i mi i oni. Ako je Srbija prihvatila sve što se dogovorilo u Briselu, uključujući ono što je bilo za vreme Tadića 2011. godine, zapanjujuće je da Šiptari ne prihvataju ni tu zajednicu srpskih opština.

* Da li je paradoks to što se SPC koja je protiv nezavisnosti KiM zalaže za ZSO koja bi trebalo da se osnuje i radi prema Ustavu i zakonima samoproglašene kosovske države i da u kosovski sistem „na mala vrata“ integriše preostale funkcije države Srbije na KiM – prosvetu, zdravstvo, kulturu..? 

– To tek sad izbija na površinu, ranije se nije ni znalo šta je to ZSO i pod kojim uslovima će se formirati, tako da ste potpuno u pravu. Zajednicu su najavili tek kad su već maltene postavili granice i priznali ih. Nema nikakve sumnje da se Briselskim sporazumom krenulo bespućem. Na nas su se u Crkvi ljutili što smo u svoje vrijeme održali ono opelo Vladi i Skupštini Srbije na protestu kosovskih Srba na Trgu republike, koji su bili protiv tog sporazuma. Međutim, sad se pokazuje da smo sve to predosjetili još 1982. onim Apelom koji smo uputili kao grupa beogradskih intelektualaca i nekoliko nas iz Crkve.

* Zašto je Sabor čekao ovako dugo da se odredi prema kosovskom problemu – prošla su dva sporazuma u Briselu i sad je najavljen i pravno obavezujući dokument na koji se Srbija obavezala na početku pregovora sa EU?

– Crkva nije čekala, jer postoji Saborski memorandum iz 2003, koji je čak, rekao bih, radikalniji od ovog sadašnjeg saopštenja Sabora. Evo, ja pominjem i 1982, kad je Crkva jasno i kristalno kazala svoj stav. Drugo je pitanje što političari nijesu bili spremni da oslušnu glas Crkve. Ne znam koliko su i danas spremni. Ja znam da i u vezi ovog saborskog saopštenja ima otpora, iako ga Sabor ne piše ni protiv koga. Gospodin Vučić kaže da Sabor ne daje nikakvo rešenje. Kako ne daje? Sigurno da ne daje kompromis, jer ne znam šta to znači i šta se pod tim podrazumeva? To svakako nije dioba, jer bi to značilo davati svoje za svoje, kao što je kazano u tekstu Saborskog saopšenja.

* Da li to znači da među srpskim arhijerejima nema zagovornika podele KiM, iako se priča se da je ovaj deo saborskog saopštenja „teško“ usaglašen?

– Apsolutno, nema ni jednog episkopa u Saboru koji bi podržavao bilo kakvu podjelu ili na kraju krajeva priznanje Kosova. Patrijarh se, kao najugledniji u Saboru, ne jedanput, izjasnio o tome.

* Sada se pominje kao rešenje i razmena teritorija – sever KiM za Bujanovac, Medveđu i Preševo, a pojedini prištinski krugovi tu vide i Sandžak ili Rašku.

– Za Crkvu je to apsolutno neprihvatljivo.

* Šta mislite o predlozima koje za sada nezvanično pominju – zamena Republika Srpska za KiM?

– To je ucenjivanje i to apsolutno ne treba vezivati. Pitanje RS je riješeno po Dejtonu i kao takvo ono bi trebalo da ostane u BiH, iako je tamo pritisak. Pitanje KiM je nešto drugo.

* SPC se protivila raspadu bivše SFRJ, ali je na kraju na prostorima Hrvatske i BiH, ipak, radila na integraciji Srba u novonastale države. Da li je spremna da to eventualno ponovi i na KiM?

– Drugačija je priča o Kosovu nego o Krajini, iako nema nikakve sumnje da je ono što se tamo dogodilo plod nasilja. Ali, ipak je tamo Austro-Ugarska vjekovima, kao i Venecija u svoje vrijeme tamo vladala. To je nešto drugačije, dok je Kosovo naš Jerusalim, sva naša kultura, biće, tu se rodila i država , tu je središte naše duhovnosti, tu naše najveće svetinje, tako da to ne može da se upoređuje jedno s drugim.

* Koliko je realan uticaj SPC na javnost u Srbiji i da li bi stav SPC mogao da utiče na ishod eventualnog referenduma, kao svojevremeno glasanje patrijarha Pavla na referendumu o aktuelnom Ustavu SPC?

– Vjerujem da uticaj postoji, ali lično smatram da je referendum koji sad pominju nešto potpuno besmisleno. Šta to znači – da se izjašnjavamo da li Beograd treba da bude Srbija i prestonica Srbije. To bi bilo ravno tome. Niko normalan ne bi postavljao pitanje referenduma.

* Mnogi misle da je 1999. posle uvođenja protektorata UN na KiM SPC bila ta koja je zaustavila potpuno iseljavanje Srba. Da li ona i danas ima snagu da spreči  eventualni novi talas iseljavanja?

– Nema nikakve sumnje da dokle je Crkva tamo, tu će naroda i biti. Ko malo dublje istorijski gleda, na KiM se iseljavanja vrše već 620 godina neprekidno, a naročito od vremena Prizrenske lige 1878, koju je ondašnja Turska iskoristila da bi na neki način spriječila promjene koje su se pripremale na Balkanu. Nedavno uklanjanje granica i carina između Kosova i Albanije pokazuje da je ovdje politika velike Albanije, koja se temelji na Prizrenskoj ligi, priči bez prekida, koja se sada širi preko Makedonije i dopire do Grčke, sve do Janjine. Posle Drugog svetskog rata, kad je za vrijeme takozvane velike fašističke Albanije na KiM ubijeno oko deset hiljada Srba, a između 100 i 150 hiljada protjerano, ovde je došao komunizam koji je u mnogo čemu zaslužan za ovo što se dan danas događa sa Kosovom. Nadamo se da ovi današnji neokomunisti neće nastaviti tu priču.

* Sporazum o demarkaciji granice između Kosova i Crne Gore, koji je stupio na snagu 4. juna, doživeli ste kao „anticrnogorski čin“, više puta podsećajući javnost da je Metohija do 1945. bila u sastavu Crne Gore. Zbog čega ste zadržali titulu egzarha pećkog trona kad SPC od 1920. ima patrijarha?

– Mnogi zaboravljaju da je od 1913. do 1945. Metohija sve do Prizrena pripadala Zetskoj banovini, odnosno Crnoj Gori, a titula egzarha pećkog trona je dokaz da je Crkva jedna jedinstvena bila vjekovima. To je odgovor Mitropolije crnogorsko-primorske našim montenegrinima koji tvrde uporno da je, navodno, ukinuta Crnogorska crkva 1918. i da zato oni stvaraju nekakvu svoju crkvu. To je morbidna laž. Mitropolit crnogorski je sve do Mitrofana Bana, od 1750. nosio titulu egzarha Pećkog trona i ja sam tražio od Sabora da se obnovi ta titula, koja pokazuje da se sva ta mitologija montenegrinskih neokomunista temelji na laži. Sve je laž, obmana i mitologija, kao što Makedonci imaju mitologiju da su potomci Aleksandra Makedonskog, koja sad propada.

*Šta će povratak Mila Đukanovića na mesto predsednika Crne Gore značiti za odnos vlasti prema Mitropoliji?

– Još nikakvih znakova nije dao. Ja lično smatram da bi moralo da bude normalnije, jer i oni shvataju da je sadašnje stanje potpuno nenormalno. Oni podržavaju i izdržavaju ovu sektu koja je fomirana. Vlada više daje toj sekti nego svim tradicionalnim vjerskim zajednicama u Crnoj Gori, iako vide da je to propala priča, jer nema utemeljenja u narodnom i crkvenom biću.

* Koliko će politički dogovor Grčke i Makedonske vlade o novom imenu ove bivše jugoslovenske republike uticati na rešavanje kanonskog statusa MPC? Šta je Sabor SPC odlučio povodom odluke Bugarske pravoslavne crkve da prihvati kanonsku nepriznatu MPC za svoju „ćerku – crkvu“ i rešava njen kanonski status i nedavne odluke vaseljenskog patrijarha da se u to umeša?

– Sinod bi u ime Sabora SPC trebalo da se obrati Vaseljenskom patrijarhu kako bi mu skrenuo pažnju da se nada da Carigrad neće napraviti potez koji bi bio katastrofalan za Pravoslavnu crkvu našeg vremena i Vaseljensku patrijaršiju. Mi smo neprekidno bili spremni za razgovor sa našom braćom iz Skoplja, koji je, posle sporazuma iz Niša iz 2002. koji nije sproveden zato što su na izborima u Makedoniji tada pobedili VMRO-vci, prekinut silom prilika jer je današnji arhiepiskop ohridski i mitropolit skopski Jovan – ostavši vjeran dogovoru – stavljen pod sud. Mislim da se sad završava njegovo suđenje i Sabor i naš patrijarh su raspoloženi da se nastave ti razgovori. Prirodno je oni sad ne mogu biti nastavljeni bez arhiepiskopa Jovana i trojice njegovih episkopa, oni su na tom području jedini kanonski priznati episkopi u Vaseljeni.

* Zar nije Ruska pravoslavna crkva zbog oslobađanja arhiepiskopa Jovana iz zatvora preuzela ulogu posrednika u rešavanju makedonskog crkvenog slučaja?

– Jeste i on je jedno vreme posle toga boravio u Petrovgradu. Ruska crkva je insistirala da nastavimo dijalog, ali do toga nije došlo zato što su oni i dalje sudili mitropolitu Jovanu. Mi smo tražili da se prekine to besmisleno suđenje. Nažalost, bojim se da njihove vladike nisu dorasli vremenu i doveli su u ovo stanje. To njihovo odvajanje od Crkve, u konkretnom slučaju od SPC odvaja ih i kao državu i kao narod od sveukupnog Pravoslavlja. Oni sad pokušavaju da pronađu izlaz, ali na pogrešan način. Obraćaju se Bugarima koji nemaju nikakve veze sa njima, a izjave koje je sad dao Carigradski patrijarh, mogle su da važe pre 1920, pre nego što je dat Tomos SPC, jer od tada pa do danas to su eparhije SPC.

* Postoje li u pravoslavnom svetu  tendencije da se Pravoslavlje vrati tamo gde je bilo pre davanja autokefalnosti pomesnim nacionalnim crkvama i da li i u SPC postoje jake „fanariotske struje“?

– Takve ideje možda postoje jedino među nekim teolozima Carigradske patrijaršije i Atinske arhiepiskopije. U drugim pomesnim crkvama nema govora o tome i to je već i nemoguće da se dogodi posle ovog velikog sabora na Kritu. U Enciklici ovoga sabora potvrđeno je svepravoslavno da postoji 14 autokefalnih pravoslavnih crkava i od tog trenutka one nisu pod nadležnošću ni majke Crkve, što Carigrad jeste za nas slovenske crkve, nego je za njih jedina odgovorna svepravoslavna punoća. To je i odluka svepravoslavne konferencije iz 2009. godine, na kojoj je ostalo nedorečeno samo kako se potpisuje tomos za autokefaliju koju predlaže bilo koja pomjesna Crkva za jedan svoj dio kao „majka crkva“, a kad sve pomjesne Crkve konsensusom to prihvate onda se izdaje tomos. To je bio jedan od razloga da Carigrad odbije da tema o autokefaliji bude među temama na saboru na Kritu, iako je to bilo predviđeno.

Novi Ustav SPC u maju 2019.

Novi Ustav SPC, prema rečima mitropolita Amfilohija, trebalo bi da se donese na redovanom majskom zasedanju 2019, jer će predstojeći jesenji sabor biti posvećen crkvenoj prosveti. Mitropolit kaže da rok koji je Sabor odredio za primedbe na Nacrt predloga novog crkvenog ustava – 1. novembar, ne važi samo za episkopat, nego za sve članove SPC. Na pitanje kako komentariše prve kritike pravnih stručnjaka koji smatraju da Preambula i normativni deo predloženog dokumenta  „ugrožavaju sabornost, nacionalni i istorijski identitet SPC i vode ka njenoj konfederalizaciji  i razvlašćuje patrijarha“, mitropolit Amfihije, inače predsednik mnogočlane „ustavne komisije“, odgovara da predloženi tekst svakako nije konačno rešenje. „Preambula je eklisiološki uvod u Ustav koji nije toliko uobičajen ni kod drugih pomesnih crkava , ali je ispravan, upravo saboran. Insistira se na sabornosti Crkve… Mnogi su kritkovali predlog da se patrijarhu vrati titula Svetoga Save – namjesto ”Patrijarh srpski“ – ”Patrijarh srpskih i pomorskih zemalja” – budući da je danas SPC prisutna na svim morima i okeanima, kaže mitropolit Amfilohije, napominjući da je, sudeći prema prvim reagovanjima episkopa malo verovatno da će proći predloženo ukidanje Patrijaršijskog upravnog odbora.

Neslaganja oko Kritskog skupa

*Oko statusa skupa na Kritu postoji veliko neslaganje u pravoslavnom svetu zato što na njemu nisu sve pomesne crkve učestvovale, pre svih Ruska crkva kao najmnogobrojnija. Koliko su odluka sa Krita obavezujuće?

– Sve zavisi koliko su one istinite, jer nikad nije snaga u broju, nego u Gospodu, u istini Božjoj. Tako i odluke koje je ovaj sabor doneo – ako su istinite i saglasne vjekovnom predanju Crkve pravoslavne onda treba očekivati da ih prihvate i ove crkve koje nijesu bile na Kritu. Moj utisak je da suštinske odluke tog sabora nijesu dospele na pravi način do javnosti. Mi smo štampali u dva izdanja sve naše tekstove i tekstove Sabora koji su objavljeni čak i na grčkom, ali je to ostalo neprimjećeno što vidim i po reakcijama ovih revnitelja ne samo kod nas, nego i Rusiji i šire. Ipak, ja sam uvjeren da, sem te jedne teme koju ni mi nijesmo potpisali, nema nikakvog razloga da se ostale odluke ne priznaju svepravoslavno. Naših 20 ekiskopa nije potpisalo temu o izvikanom ekumenizmu – odnosu sa ostalim hrišćanskim zajednicama, iako nam neki naši revnitelji prigovaraju kako smo ekumenisti. Na saboru na Kritu doneta je i veoma važna Enciklika koja je malo zapažena u javnosti. Ovaj sabor je potvrdio i dao vaseljenski značaj Saboru svetog Fotija iz 9. vijeka, gde se osuđuju filiokve i rimski primat. Kritska enciklika je potvrdila i Palamitske sabore iz 1341, 1351, 1368. na kojima je ukazana suštinska razlika između sholastičke teologije zapadne rimske teologije i Pravoslavlja. Tu je u učenju svetog Grigorija Palame suština naših razlika. Takođe, ovaj sabor na Kritu je potvrdio saborske odluke iz 1484. godine kojim su poništene odluke Florentinske unije iz 1439, kao i nekih antiprotestantskih sabora iz 17. vijeka, te sabora iz 1870. godine koji je bio protiv etnofiletizma kao „zmijskog otrova i otrovne jeresi koja razbija jedinstvo pravoslavlja“. To je onda bilo protiv Bugarske egzarhije na koju se sad ovi naši siroti Makedonci pozivaju gubeći svoju crkvenost. Ovim priznanjem Fotijevih, isihastičkih i drugih sabora praktično je osuđen lažni ekumenizam, a za razumne ljude time je osuđeno sve ono što je otuđenje od izvornog učenja Pravoslavne crkve.

Status u Svetskom savetu crkava

*Nedavno je u Novom Sadu bila konferencija Evropskog saveta Crkava koji je ogranak Svetskog saveta Crkava. Iako je Sabor doneo odluku o istupanju SPC iz SSC kakav je njen status u tom savetu?

– Mi nijesmo izašli. Ta odluka Sabora doneta je 1997, ali pod uslovom da to ne uradi sama naša Crka nego da zajedno sa ostalim pravoslavnim crkvama donese odluku. I bio je jedan svepravoslavni susret u Solunu oko 2000. godine koji je doprineo da  u odlučivanju u  Svetskom savetu crkava ne bude  nadglasavanja, a pravoslavnim crkavama dato je pravo da izdaju svoja posebna saopštenja i da ne prihvataju neke većinske odluke, tako da je ta naša saborska odluka imala efekta. SPC je i dalje ostala u Savetu, jer je osnovno svojstvo Crkve Hristove, počevši od samog Hrista da ne može da prekine dijalog ni sa kim. Crkva je u dijalogu,  Bog je u dijalogu, od iskoni do danas i to treba da ostane. Sad kod nas postoji tendencija da, kao i Rimokatolička crkva, budemo posmatrači u Svetskom savetu crkava. Ja lično smatram da bi to bilo najzdravije, zbog toga što se unutar Pravoslavne crkve stvaraju diobe i pojedini episkopi i patrijarsi se optužuju za rimocentrični i protestantski ekumenizam, naročito od onih koji se odriču bogočovečanskog ekumenizma Crkve Hristove.

Kraj konstantinovske epohe i Crna Gora           

– Ja bih rekao da je kostantinovska epoha odnosa Crkve i države završena. Započela je sa carem Konstantinom 313, odnosno 325. i završila se pre 100 godina ubistvom carske porodice ruske. Više nemamo hrišćanske države. Sad su to uglavnom sekularne države, koje su zavladale Evropom i Amerikom, tako da više ne može da postoji ta simfonija između Crkve i države kakva je bila kroz vjekove. Ali trebaće vremena da se reši pitanje plodova te konstantinovske epohe, naročito kada je reč o odnosu sa nacijom i državom kakav je bio u vremenu kad su države bile hrišćanske i kad su vladari bili kršteni. Recimo, sad u Crnoj Gori vlast traži da upravlja Crkvom kao za vreme kralja Nikole, iako su na čelu Crne Gore ateisti , a njihova država je sekularna i, kao takva, nema nikakve veze sa ustrojstvom Kraljevine Crne Gore iz vremena Petrovića, koji su bili mitropoliti pa vladari, a kralj Nikola vladar pa mitropolit. Bio je kršten čovjek, koji se čak u mladosti nosio mišlju da se zakaluđeri. Ovakva Crna Gora, ispod Brozovog šinjela rođena, samo po imenu ima veze sa Crnom Gorom kralja Nikole, a oni  koji je vode bi sad da se ponašaju prema Mitropoliji na način kao što je mogao da se ponaša kralj Nikola, kršten čovek u čije je vrijeme Pravoslavlje bilo državna vjera. Na stranu što bi Mitropolijom da vlada vlast koja čak ne priznaje postojanje Mitropolije crnogorske u Crnoj Gori, pokušavajući da je zamjeni svojom plemenskom sektom zvanom CPC. Mi smo tu, po njima, kao okupatori, kako nas neki od njih nazivaju – kaže mitropolit Amfilohije.