Političke elite proizvode društvenu paralizu

U svemu tome, „izvanpolitičko“ stanovište da „moćni čine ono što mogu, a slabi trpe ono što moraju“, kao i moderna racionalizacija nasilja kao uslova svakog novog početka („Ono što proizvodi opšte dobro je uvek strašno“ – Sen Žist) služe, pre svega, kao uporište za tezu da se sve što se desilo poslednje decenije na ovim prostorima moralo baš tako desiti. Sledstveno tome, surovoj balkanskoj varijanti aktuelnih promena i maksimi o nemogućnosti zajedničkog života i te kako korespondiraju domaće recepcije već pominjanog stanovišta jednog broja zapadnih autora o „neizbežnoj logici situacije“ i „neotradicionalizaciji“ Istočne Evrope kao „preduslovu za njenu tranziciju u modernost“. Nažalost, u našim uslovima, ovakvu etnodemokratsku poziciju deli samo korak do fundamentalističke koncepcije etnonacije-države i veličanja rata što „održava zdravlje naroda“ (Hegel). A, da li rat zaista emancipuje narode, odnosno da li može da održava „zdravlje demokratije“, sasvim je drugo pitanje, sa posve izvesnim negativnim odgovorom.
Ipak, savremena teorija opire se fatalističkim tumačenjima, pa i pomenutom konfliktu u kome glavnu ulogu ima „trajna moć iskonskih identifikacija“ i koji se, kao što je poznato, vekovima ciklički obnavljao u formi „zatvoreničke dileme“ za nacije na ovim prostorima. Naime, u sociološkoj teoriji ova figura se upotrebljava za situacije kada u uslovima nedostatka poverenja i komunikacije, pojedinci (zatvorenici), a u ovom slučaju, nacionalni kolektivi koji su, kako upozorava Džon Plamenac, „zaključani u višestruke lojalnosti“, sudbinu sami pozitivno određuju. Ili je reč o obostrano nesebičnom ponašanju, ili, pak, najpovoljniji ishod (oslobađanje), za jednog, podrazumeva (zahteva) izdaju drugog koji se korektno poneo.
Takav suštinski sukob interesa, „ugrađen u samu strukturu situacije koja ih sprečava da sarađuju da bi postigli svoje zajedničko dobro“, kako upozorava Dal, ne proizlazi samo iz „lažne svesti“ (netačnih opažanja ili pogrešnih dijagnoza situacije na osnovu kojih se utvrđuje ono što je „opšte dobro“), već i zbog neadekvatnih političkih institucija („regulativnih struktura i principa“) koje reprodukuju nasleđene ili proizvode nove izvore „dugoročnih sukoba suštinskih interesa među građanima“. U tom kontekstu, uloga političkih elita može biti odlučujuća u proizvođenju stanja društvene paralize i visoke konfliktnosti, kao i u izlasku iz takvih „okova“ istorije: „Solidarnost apstraktnog entiteta poput ‘radničke klase’, ‘nacije’, ‘crkve’ itd. ne stvara se spontano svakodnevnim iskustvom. Ona zahteva velika ulaganja i manje-više osmišljenu socijalizaciju i indoktrinaciju“… Uz to, političke elite obično se pobrinu za to da rano počne, i dugo potraje, indoktrinacija usmerena ka lojalnosti apstraktnijim entitetima poput nacionalnosti i države…
Kao u ‘dilemi zatvorenika’, vladajuća struktura koja vodi ‘igru’, može dovesti u pitanje postojanje i sprečiti da se otkrije bilo kakvo uzajamno zadovoljavajuće rešenje (Dal). Na tom fonu i Fredrik Bart (F. Barth) zaključuje da karakter političkog režima može imati vrlo veliki uticaj na forme i sadržaj interetničkih komunikacija: „…u većini političkih režima u kojima ima manje sigurnosti i gde ljudi, izvan svoje primarne zajednice, još žive pod pretnjom samovolje i nasilja, sama ova nesigurnost deluje kao prinuda na međuetničke odnose. U toj situaciji, moguće je da brojni oblici interakcije među članovima različitih etničkih grupa ne uspevaju da se razviju, čak i kada okolnosti podrazumevaju potencijalno komplementarne interese. Pojedini oblici interakcije mogu biti blokirani zahvaljujući manjku poverenja, ili pak zato što nedostaju prilike da se različite transakcije uspešno obave“.
Međutim, Bart, kao i Dal, misli da je iz zatvorenog i začaranog kruga večitih strahova, nepoverenja i konflikata moguće izaći kreacijom odgovarajućih institucija („sistematskog skupa pravila koja regulišu međuetničke društvene kontakte“): „Stabilni međuetnički odnosi pretpostavljaju takvo strukturisanje interakcije: reč je o skupu propisa koji regulišu situacije kontakta i omogućuju povezivanje u određenim sektorima ili područjima delatnosti, kao i o skupu zabrana s obzirom na društvene situacije koji u drugim sektorima onemogućavaju međuetničku interakciju, štiteći na taj način pomenute odnose od bilo kakvog sukobljavanja ili preinačavanja“.
Nastavlja se