Ujedinjena omladina budi novi patriotizam

Holm Zundhausen: Istorija Srbije od 19. do 21. veka (5)

Holm Zundhausen (Holm Sundhaussen, Berlin 1942), profesor istorije Jugoistočne Evrope na Institutu za istočnoevropske studije Slobodnog univerziteta u Berlinu i predsednik Naučnog saveta Instituta za istočnoevropske studije u Minhenu. Težište svog naučnog rada nalazi na istraživanju istorijskih procesa jugoistočne Evrope, posebno Jugoslavije i Srbije u XIX i XX veku. Objavio je knjige Istorija Jugoslavije 1918-1980. (Štutgart, Berlin 1982), Eksperiment Jugoslavija. Od osnivanja države do njenog raspada (Manhajm, Lajpcig 1993), Istorijska statistika Srbije 1834-1914. (Minhen 1989).

Njegovu najnoviju knjigu početkom novembra objavljuje izdavačka kuća CLIO iz Beograda, uz čiju saglasnost objavljujemo izvode.

Preveo s nemačkog: Tomislav Bekić

S argumentom da su ta područja pre „turskog ropstva“ pripadala Srbiji i da su osmanska vladavina i promene u etničkom pogledu do kojih je došlo, u to (ne)vreme bili „nepravedni“, trebalo je jedno s drugim da pomiri „istorijsko pravo“ i pravo na samoopredeljenje. Pozivanje na „istorijsko pravo“, predstava o teritorijalnom prostoru buduće Srbije i pitanje da li i kako „svi Srbi“ treba da budu „ujedinjeni“, sve je to bilo sporno. Otpor je bio naročito izražen u taboru levih intelektualaca.

Dana 27. avgusta 1866. u Srpskoj gimnaziji u Novom Sadu (južna Mađarska/Vojvodina) osnovana je Ujedinjena omladina srpska kao predvodnik u borbi za oslobođenje i ujedinjenje svekolikog „Srpstva“ (pravoslavne, muslimanske ili katoličke vere) u duhu jednog iredentističkog nacionalizma. Bio je to prvi svesrpski pokret uopšte. U utemeljivače i rodonačelnike ovog ujedinjenja poteklog iz studentske inicijative iz Beča spadali su, između ostalih, predstavnici liberala u Kneževini Srbiji, Vladimir Jovanović, vođa Srpske narodne slobodoumne stranke u Mađarskoj Svetozar Miletići značajni zastupnik ranog socijalizma u Srbiji Svetozar Marković. Pripadnici generacije Omladine bili su rođeni između 1820. i 1840. godine; po pravilu su bili iz dobrostojećih porodica i većina njih studirala je na stranim univerzitetima. Oni su se osećali kao istinski predstavnici srpstva, iako su pod tim razumeli veoma različite stvari. „Omladina je celokupan srpski narod“, tako je objasnio Jovanovićna osnivačkoj skupštini, „i Omladina je sav srpski narod“. Cilj Omladine je bio da unapredi obrazovanje, kulturu i nauku, a pre svega jačanje nacionalne svesti kod Srba u Habzburškoj monarhiji, Kneževini Srbiji i Osmanskom carstvu. Srpski književni kritičar Jovan Skerlić(1877-1914) opisao je Omladinu kao jedan „opšti pokret svih energijom ispunjenih elemenata naroda sa ciljem da se osvesti narod, da ga uzdigne i osposobi za nove uslove života i životnu borbu, otprilike po ugledu na nemački ’Tugendbund’. Tamo je, najzad, postojalo i revolucionarno shvatanje da se narod mora pripremiti za ’određeni trenutak’, da se izvede delo nacionalnog oslobođenja i ujedinjenja, po ugledu na italijanske karbonare ’Mlade Italije’, pokreta ’Risorgimento’, akcije Mancinija i Garibaldija. ’Ujedinjena omladina srpska’ predstavlja jednu mešavinu akademskog udruženja, nemačkih buršenšafta i nemačkog Tugendbunda, grčke Heterije, kao i italijanskog karbonarstva i ’Mlade Italije’“, pisao je Jovan Skerlić.

Na svečanostima koje je Omladina priređivala, govornici su držali rodoljubive besede, a lokalni horovi su slušaoce oduševljavali narodnim pesmama ili pesmama ispevanim u narodnom stilu. Na sve strane su osnivana pevačka društva. Horsko pevanje i negovanje narodne pesme naročito su bili omiljeni kod Srba u južnoj Mađarskoj. Pesma kao „Ustaj, ustaj Srbine“ ili „Rado Srbin ide u vojnike“ pothranjivale su patriotsko oduševljenje i slobodarstvo slušalaca. U to vreme se počelo sa sistematskim zapisivanjem narodnih melodija; među zapisivačima se posebno istakao Stevan Mokranjac (1856-1914), koji spada među utemeljivače istraživanja srpske narodne pesme.

Novi patriotizam je korak po korak prodirao u porodice i u kućno vaspitanje. Ponosni očevi su pred strane goste izvodili svoje uzorne dečake, kao na primer ruskom slavisti i folkloristi Pavelu Antonoviču Rovinskom, koji je 1868/69. proputovao Srbijom: „Ko si ti?“, pita otac svog malog sina. „Srbin“. – „Gde je propalo srpsko carstvo?“ – „Na Kosovu polju.“ – „Ko je poginuo na Kosovu polju?“ – „Car Murat“. – „Kako je poginuo?“ – „Miloš Obilićga je rasporio.“ – „Kako se sećamo cara Lazara, Miloša Obilića i svih srpskih junaka?“ – „Večno ćemo ih se sećati.“ – „A Murata?“ – „On neka je proklet.“ – „Ko je neprijatelj Srba?“ – „Turci.“ – „Ko još?“ – „Švabe.“ – „Šta im želiš?“ – „Uzeću svoju sablju i poseći gamad.“ Kod ovog srpskog sina se ispunilo ono što je Ernst Moric Arnt želeo jednom nemačkom sinu u odnosu na „Francuza“.

Nastavlja se