Albanci u Beogradu

 „… u Beogradu, gde zapravo ne postoje određene društvene klase, gde još nisu nikle fabrike niti bilo kakva industrija, gde zapravo radi samo nekoliko stotina Albanaca i Bosanaca…“ Beogradske „Radničke novine“ su 1913. pisale:

„Nama su u Beogradu Arnauti poznati: oni su vrlo valjani i vrlo izdržljivi radnici na obali Save i Dunava gde istovaraju i utovaraju velike terete, oni su drvoseče, bozadžije, salepdžije, itd., i još nijednog Beograž/anina nije bilo da bi se na lenost Anrautina potužio.“
Posle Drugog svetskog rata, Albanci, odnosno Šiptari kako su ih tada nazivali, većinom su radili teške fizičke poslove, činili su većinu zaposlenih u Gradskoj čistoći u Beogradu )do 1968), radili su i po kotlarnicama zgrada, a mogli su se videti kako pred bioskopima i fudbalskim stadionima prodaju kikiriki i semenke spakovane u fišecima. Po pravilu, njihove porodice živele su po selima na Kosovu i Makedoniji, dok su oni sami u Beogradu spavali po barakama i podrumima zgrada. U 70-im godinama prošlog veka, menja se socijalna slika o njima. Sve su se više zapošljavali po velikim beogradskim građevinskim firmama, a takođe po uslužnim delatnostima. Mnogi od njih su s vremenom kao zaposleni dobili stanarsko pravo na društvene stanove. U vezi s tim stanovima zanimljivo je što su većinom Albancima dodeljivani stanovi u parteru ili na poslednjem spratu. (Autoru ove knjige nije pošlo za rukom da otkrije tajnu da li je postojalo neko interno uputstvo da se tako čini.)

Prema podacima Privredne komore Beograda u 1983. na području grada od ukupno 7.632 privatnika, albanske nacionalnosti su bili svega blizu 3%. Najviše ih je bilo poslastičara, oko dve trećine u grani, zatim pekara i buregdžija, nešto više od petine, među njima Elez Nuredin, „kralj bureka“ u Beogradu, kome je 1983. oduzeta dozvola za rad na izlazu glavne železničke stanice, u tada najposećenijoj buregdžinici u gradu. (Nuredin je sinu pomogao da otvori restoran italijanske hrane „Sole“ u Beču, blizu čuvene opere, koji je s vremenom postao glavno mesto okupljanja umetnika, zbog čega mu je 3. jula 2009. grad Beč dodelio zlatnu medalju.)

Od 570 samostalnih ugostitelja u Beogradu, Albanci su bili vlasnici oko dvadesetak, isto toliko je bilo privatnih kamiondžija, trojica su imali automehaničarske radnje, pet-šest kujundžija i zlatara, itd. Posle 1991. godine slika se znato izmenila u pogledu broja privatnika albanske nacionalnosti.
U beogradskom „Nedeljnom telegrafu“ od 2. juna 1999, u jeku rata, novinar Marko Lopušina naveo je da u Beogradu „živi oko 80.000 Šiptara“, dodajući da među njima “ima oko deset hiljada Šiptara – vlasnika privatnih preduzeća i zanatskih radnji” (?!). Zatim se tendenciozno zapitao “da li će Beograd postati žrtva šiptarskog terorizma”. Povod za objavljivanje ovog monstruoznog članka bilo je hapšenje grupe albanskih studenata na Beogradskom univerzitetu 13. maja 1999. pod montiranom optužbom da su pripremali terorističke akcije.

U novembru 1999, beogradski „Glas javnosti“ (7.11) i banjalučke „Nezavisne novine“ (10.11), objavili su da “trenutno” u Beogradu ima 50 hiljada Albanaca, pri čemu pominju da ih je, prema podacima Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije bilo 120 hiljada. (Sic) Očigledno da su mnogi novinari poverovali u laž o velikom broju Albanaca u Beogradu, pa su je godinama ponavljali i servirali domaćoj ili svetskoj javnosti kao dokaz albanske ekspanzije.

Koliki je zaista bio broj Albanaca koji žive u Beogradu otkrile su rezignirane srpske izbeglice s Kosova u leto 1999, među kojima je prethodno kružila “priča da u Beogradu živi oko 100.000 Albanaca i da je Srba koji su stigli u glavni grad mnogo manje” „Vreme“, 11.9.1999). Ovome treba dodati, da je tim izbeglicama u Beogradu neko dao precizan kucani spisak (!) gde stanuju Albanci u Beogradu. To se tih dana moglo videti ispred hotela “Moskva” u Beogradu, gde je bilo mesto okupljanja izbeglica pre polaska u “obilazak” tih stanova. Tada se najčešće obavljala zamena stana bez preuzimanja nameštaja. Ovaj spisak Albanaca podsećao je na zloglasni spisak imena i adresa 8.969 Jevreja, koje je kvislinška policija u Beogradu 22. aprila 1941. predala nemačkom pukovniku Kajzenbergu. Postavlja se pitanje ko je i po čijoj naredbi sačinio spisak tada ujedno predstavljao snažan podsticaj kosovskim Srbima da se sele sa Kosova!)

Na suđenju za ratne zločine pred Međunarodnim sudom u Hagu 19. februara 2002, Slobodan Milošević je upitao svedoka, nekadašnjeg visokog albanskog funkcionera na Kosovu Mahmuta Bakalija “da li znate da u Beogradu živi 70 hiljada Albanaca? I da li Vam je poznat i jedan slučaj diskriminacije prema nekom Albancu, a da dodam uz Bulevar revolucije, kojim ste često verovatno šetali, možete da vidite bezbroj prodavnica, radnji sa albanskim imenima…” (Transkripti, www.hlc.org.yu) Tom prilikom Milošević je smanjio za 10.000 broj Albanaca u Beogradu u odnosu na ono što je rekao na Konferenciji o Jugoslaviji 11 godina ranije takođe u Hagu. Nije jasno da li je on u oba slučaja pobrkao brojke ukupnog broja Albanaca u centralnoj Srbiji i Albanaca u Beogradu, ali tvrdim da u jednoj od najdužih ulica Beograda, nekada zvanoj Bulevar revolucije, a zatim Bulevar kralja Aleksandra, ima “bezbroj prodavnica, radnji sa albanskim imenima”, predstavlja oridinarnu laž!
U Beogradu se nastanio i živeo jedan broj albanskih političara i intelektualaca sa Kosova, među njima: diplomata Eljhami Nimani, političar i književnik Mehmed Hodža (sahranjen u Aleji velikana u Beogradu), političari Ismet Šaćiri, Sinan Hasani, Ali Šukrija, Kolj Široka, Aljuš Gaši, DŽabir DŽabari, Taip Taipi, Selim Selimi i dr., književnik i prevodilac Sitki Imami, pukovnik Imer Dauti, bio je nekoliko godina komesar Vojne bolnice u Beogradu a zatim istoričar u Vojno-istorijskom institutu u Beogradu, Masar Murtezai, urednik albanske redakcije na TV Beograd 1969-1974, ambasador u penziji Mesud Besniku, sudija i funkcioner, poznati karikaturista „Ježa“ Feri Pavlović i njegov brat Slobodan Pavlović, poznati novinar „Borbe“ i dugogodišnji dopisnik iz Vašingtona, Ali Taraku odbojkaški trener, savezni kapiten ženske reprezentacije Jugoslavije i trener ženske ekipe OK Radnički u Beogradu, zatim poznati rukometaš “Crvene zvezde” Petrit Fejzulahu, sin političara Halila Fejzulahua, političar za privredna pitanja Sokolj Nimani sa suprugom Antigonom, prevoditeljkom i spikerkom Radio Jugoslavije, čija je ćerka Zana 80-ih godina XX veka bila vrlo popularna pevačica pop-muzike u Jugoslaviji, lekari Bećir Saitović, hirurg na Klinici za traumatologiju za urgentne interne bolesti u Bolnici u Nemanjinoj ulici, koji je kao penzioner vodio privatnu ordinaciju “Hipokrat” na Novom Beogradu, prevremeno penzionisani pilot JNA Šeik Krieziu, Albert Duši, direktor “Filmskih novosti”, Ismet Đoši, dreser pasa i autor knjige <I>Dresura i ulepšavanje pasa<I>, koja je štampana u više izdanja, i dr.

Advokat Hisni Bitići, je došao 1963. godine u Beograd gde je uz rad završi osnovnu i srednju školu i da diplomira na Pravnom fakultetu u Beogradu, a doktorirao je pravne nauke u Tirani. (On je u svom stanu sa suprugom 2002. teško premlaćen od nepoznatih maskiranih napadača, zbog čega je pozvan na lečenje u Englesku gde je ostao i da živi.) Novinar Fahri Musliu dugo godina bio je dopisnik iz Beograda za prištinsku „Rilindju“, zatim „Bujku i Zeri“, i u isto vreme dopisnik „Glasa Amerike“ za emisije na albanskom jeziku. Remzi Bajrami je već dugi niz godina razredni nastavnik u oglednoj osnovnoj školi “Vladislav Ribnikar”. Društveno-politički radnik Murat Morina sa suprugom Hadijom Morinom, koja je jedno vreme bila pomoćnik ministra za prosvetu Srbije, njihovi sinovi Edmond i Petrit završili su sa odličnim uspehom Elektrotehnički fakultet u Beogradu. Edmond je kratko predavao u srednjoj školi “Nikola Tesla” u Beogradu, a Petrit, kojeg su kao vrsnog elektroničara profesori fakulteta preporučili, radio je u JNA, ali mu je posle izvesnog vremena 1989. jedan pukovnik u poverenju saopštio da će dobiti otkaz samo zato što je Albanac. (On je potom otišao u Švedsku gde je napravio karijeru.)

Takođe je i nekoliko albanskih fudbalera godinama igralo u timovima Srbije – u Partizanu DŽevad Prekazi 1976-1984, Kujtim Šalja 1983-1984, Fadilj Vokri 1986-1989, Adrian Đokaj u Obiliću 2001-2004, OFK Beogradu 2004-2006 i Crvenoj zvezdi 2005-2006. Šezdesetih godina XX veka mnogi su na Kosovu navijali za beogradski Partizan, a tome je mnogo doprineo slavni bek Fahrudin Jusufi, koji je u tom klubu igrao od 1957. do 1966. godine, a u dresu reprezentacije Jugoslavije 55 puta. Po etničkoj pripadnosti bio je Goranac iz Dragaša na Kosovu, ali su mnogi u Jugoslaviji mislili da je u stvari Albanac.

Legendarna “sedmica” fudbalskog kluba Partizan DŽevad Prekazi zaigrao je u njemu kada je imao 17 godina. Bio je u trećem razredu gimnazije. Brat mu je tada igrao u tom klubu, a i navijao je za taj klub. Pre toga igrao je u Remontu u Kosovskoj Mitrovici, koji se takmičio u kosovskoj ligi. Mladi tim pobedio je u omladinskoj ligi Kosova i osvojio je treće mesto u Jugoslaviji. Bio je i omladinski reprezentativac Jugoslavije. U Partizanu je ostvario odličnu fudbalsku karijeru. Upamćen je po snažnim šutevima levom nogom. Novinar Branko Rosić slikovito je opisao da je “cepao mreže i grla navijača”. U Partizanu je igrao do 1984, kada je zbog poremećenih odnosa s upravom prešao neko vreme u Hajduk, pa je otišao u Ameriku, da bi posle zaigrao u punom sjaju u turskom Galatasaraju. Jedna ulica je u u Istanbulu nazvana po njemu. U Beograd se vratio 1993, u jeku raspadanja Jugoslavije. Godinama je u OFK Beogradu trenirao mlade fudbalere. Za selektora kadetske reprezentacije Srbije izabran je 18. maja 2016. godine.

Vokri se pamti kao jedan od najboljih centarfora. U dresu reprezentacije bivše Jugoslavije postigao je šest golova na 12 utakmica. Kada se Kosovo osamostalilo od Srbije, izabran je za predsednikaFudbalskog saveza Kosova.

Jedan broj Albanaca koji se školovao u Beogradu oženio se Srpkinjama i ostali su tu da žive jedno vreme ili za stalno, među njima: Anton Četa (razveo se, sin Lazar živi u Beogradu, ime je dobio po dedi Lazaru koji je 1925. bio diplomatski predstavnik Albanije u Beogradu), Mark Krasnići (razveo se, ćerka Drita živi u Beogradu), obojica su naučne karijere nastavili na Kosovo, Hasan Kaleši (sinovi Erol i Damir), Hilmi Tači (s drugom suprugom u Beogradu ima ćerku Valbonu, dok s prvom, Albankom u Tirani, sina Dragana), glumci Bekim Fehmiu oženjen glumicom Brankom Petrić (sinovi Uliks i Hedon) i Faruk Begoli balerinom Zojom (razveli su se), likovni umetnik i dizajner Mateja Rodići (sin Kolj), slikar i skulptor Isak Aslani (sin Arioni ćerka Teuta), snimatelj TV Beograd Adem Blaca, koji se krajem 70-ih preselio u Prištinu, gde je kao vrsni stručnjak radio u Pokrajinskoj biblioteci.
Pesnik i albanolog Martin Camaj, emigrant iz Albanije, kao student u Beogradu oženio se 1951. nastavnicom ruskog jezika Ninom Bogdanović, sestrom srpskog naučnika Dimitrija Bogdanovića. Najpre su se registrovali u opštini, zatim su se venčali u pravoslavnoj crkvi, a potom i u katoličkoj u Beogradu. Martin je diplomirao romanistiku 1955. godine na Filozofskom fakultetu. Pošto politički nije bio podoban, zajedno sa suprugom emigrirao je 1956. u Italiju.

Vrlo retki su bili brakovi između Albanki i Srba, a jedan od retkih bio je između Eleonore, ćerke političara Mehmeda Hodže, i privrednika Boška Jovanovića (imaju dva sina). Unuka generala u penziji Taipa Taipija, Laura Taipi-Miletić, nastavnica u muzičkojškoli “Mokranjac” u Beogradu udala se za violinistu u Beogradskoj filharmoniji, a njihova ćerka Iva Miletić još kao maloletna dobila je državnu stipendiju Austrije za studije na Konzervatorijumu.

Izdavačka kuća Samizdat B92 (Beograd 2017) objavila je najavljeni drugi tom opširne studije Petrita Imamija “Srbi i Albanci kroz vekove” koji obuhvata period od 1945. do 2016. godine. Postupkom publiciste analitičara autor hronološki prati bitne političke događaje i procese iz druge polovine XX i početka XXI veka koji se tiču srpsko-albanskih odnosa, ali povremeno, u maniru nove istoriografije kroz priče o konkretnim ljudima i njihovim ličnim sudbinama sagledava širu socijalno-istorijsku sliku.

U dogovoru sa izdavačem Danas objavljuje odlomak iz ove knjige o Albancima u Beogradu.
Izbor i oprema teksta redakcijski.