Uzroci, posledice, tumačenja

Plenarnom sednicom skupa koja je održana u Sali skupštine grada Vranja predsedavao je ugledni srpski akademik Dragoljub Živojinović, dok su plenarna izlaganja imali akademik Zoran Lakić iz Crne Gore, dr Mladenko Sadžak iz Republike Srpske, dr Smiljana Đurović i dr Aleksandar Rastović. U radnom delu skupa koji je realizovan u zgradi Učiteljskog fakulteta u Vranju učestvovala su poznata imena domaće i evropske istoriografije, književnosti i istorije književnosti, stručnjaka za publicistiku, među kojima i dr Ionut Cojocaru, dr Dejan Mikavica, dr Nikola Žutić, dr Elena Gavrilovna Kostrikova, dr Ema Miljković, dr Sreto Tanasić, dr Slobodan Remetić, dr Sunčica Denić…

Cilj skupa bio je da se povodom stogodišnjice od početka Prvog svetskog rata, do tada najvećeg ratnog sukoba u istoriji čovečanstva, naučno i objektivno razmotre njegovi uzroci, tok i dalekosežne političke, ekonomske i društvene posledice, kako u istoriji srpskog naroda, tako i na evropskom i svetskom planu, kao i da se sumiraju dosadašnji rezultati postignuti u oblasti njegovog proučavanja. Takođe, Veliki rat bio je tumačen i sa književnog stanovišta kroz takozvano novo čitanje književnih dela koja su dokumentovano iznosila nemilu realnost, kao i onih tekstova koji su estetski opstali do današnjeg dana, ne gubeći umetničku vrednost, naročito kad je reč o delu Disa, Bojića, Krakova…

Zbog zamisli organizatora da se fenomen Velikog rata sagleda sa više aspekata, na samom skupu analizirani su međunarodni odnosi uoči i tokom Prvog svetskog rata, kao i mesto i uloga Srbije u njima. Dat je prikaz prilika u Srbiji i Evropi u predvečerje rata. Govorilo se i o sukobljenosti interesa Centralnih sila i sila Antante i o njihovom reflektovanju na Srbiju, Balkan, o posleratnom uređenju Evrope, o vojnim operacijama na Balkanu, o zločinima okupatora na teritoriji južne i jugoistočne Srbije, o privredi i društvu u vreme Prvog svetskog rata, o jugoslovenskoj ideji i stavu Velikih sila prema njoj. Sa posebnom pažnjom urađeno je i novo sagledavanje pisanja srpske i evropske istoriografije o Prvom svetskom ratu i ukazano na neargumentovane pokušaje revizije istorije pojedinih zapadnoevropskih istoričara.

Do kraja godine očekuje se i objavljivanje višetomnog zbornika radova u kojem će biti saopšteni konkretni rezultati sa ovog međunarodnog skupa u Vranju o Prvom svetskom ratu, a izdanju Filozofskog fakulteta iz Niša.

ZORAN ANTIĆ: Za potomke i generacije koje dolaze

Vranje se prvi put pominje 1093. godine u spisima Grkinje carskog roda Ane Komnine. Ne slučajno Vranje je domaćin naučnog skupa ovog tipa jer je sredina sa viševekovnom bogatom i slavnom istorijom na koju smo ponosni i koju čuvamo od zaborava. Vranje danas, i ne samo danas, odiše jednim posebnim poštovanjem prema svima koji su svojim delima i životima zadužili državu i narod, i zbog toga sam ponosan što će upravo u Vranju o Velikom ratu iz različitih uglova govoriti eminentni naučnici. Slobodno mogu reći da je Vranje danas centar nauke ne samo u Srbiji već i na Balkanu i Evropi.

Vranje 1207. godine ulazi u sastav srpske države pod vlašću kralja Stefana Prvovenčanog. Nažalost, nakon turskih osvajanja na Balkanu, grad više od četiri veka provodi pod Otomanskom imperijom, da bi slavna herojska srpska vojska, Šumadijski korpus pod komandom generala Belimarkovića 31. januara 1878. godine, oslobodila Vranje i to je naš Dan grada.

No, mi se sa ponosom sećamo i 4. oktobra kada su jedinice generala Bojovića ušle u Vranje i posle četiri godine austrougarske i bugarske okupacije oslobodile grad. Sa ponosom se sećamo i dostojanstveno obeležavamo i 7. septembar 1944. godine, kada su jedinice Narodnooslobodilačke vojske ušle u grad i oslobodile ga od okupatora.

Naša istorija govori nam da moramo stalno voditi računa u kakvom geopolitičkom i geostrateškom okruženju se nalazimo, da moramo da negujemo svoj sopstveni i nacionalni identitet, našu versku pripadnost, a da istovremeno budemo tolerantni, požrtvovani i poštujemo pravo na različitost i na ono što odlikuje moderno čovečanstvo i građansko društvo.

Zahvaljujući Filozofskom fakultetu Univerziteta u Nišu i Učiteljskom fakultetu Univerziteta u Nišu, dekanima Goranu Maksimoviću i Stojanu Ceniću i ostalim ljudima dobre volje, okupili smo se da govorimo o Velikom ratu 1914-1918, o uzrocima, posledicama i tumačenjima. Rata koji je za Srbiju jedan od presudnijih događaja u modernoj istoriji jer je jedna trećina muškoga roda u najboljim godinama života ostavila svoje kosti na Balkanskom poluostrvu. One su rasute svuda, od Soluna, Krfa, Zejtinlika, Kolubare, Cera, Andrejevice, Plava, sve do Zagreba, Ljubljane i drugih mesta.

Cilj je da ceneći dosadašnji naučni rad uvaženih naučnih radnika iz svih zemalja koje su danas ovde, uradimo nešto što će potomci i generacije koje dolaze pamtiti, da objavljivanjem jednog zbornika doprinesemo da se naučna svest, istorija potkrepi novim činjenicama.

Izvod iz govora gradonačelnika Vranja Zorana Antića na otvaranju naučnog skupa o Prvom svetskom ratu

GORAN MAKSIMOVIĆ: Trajno bogatstvo za srpsku nauku

U okviru naučnih aktivnosti Filozofskog fakulteta u Nišu, organizacija međunarodnog naučnog skupa posvećenog stogodišnjici Velikog rata predstavlja jednu od najvažnijih obaveza. Tako veliki, istovremeno tragičan ali i herojski i slavan, događaj iz istorije srpskog naroda zaslužuje ponovno naučno sagledavanje uzroka, posledica i tumačenja.

Onoliko koliko budemo sposobni da na objektivan, naučni način istražimo upoznamo našu prošlost, toliko ćemo biti kadri i da razumijemo sadašnje vreme, te da prepoznamo zamke koje nas čekaju u budućnosti.

Utoliko ćemo lakše očuvati naš identitet, ali i shvatiti pravu vrednost poimanja slobode, kao onoga ideala za kojim je srpski narod u istoriji uvek težio, a ne sumnjamo da teži slobodi i danas i da će je kao najveću dragocenost sačuvati i u budućnosti. Upravo zato i očekujem u ime uprave Filozofskog fakulteta u Nišu, ali i svih nastavnika, saradnika i studenata, da će ovaj naučnih skup pomeriti granice dosadašnjih naučnih saznanja, a da će saopštenja kada budu objavljena u zborniku radova, ostati ono trajno bogatstvo srpske nauke.

Autor je dekan Filozofskog fakulteta u Nišu

Širok spektar razmatranih tema

Cilj skupa bio je da se povodom stogodišnjice od početka Prvog svetskog rata, do tada najvećeg ratnog sukoba u istoriji čovečanstva, još jednom – naučno i objektivno – razmotre njegovi uzroci, tok i dalekosežne političke, ekonomske i društvene posledice, kako u istoriji srpskog naroda, tako i na evropskom i svetskom planu, kao i da se sumiraju dosadašnji rezultati postignuti u oblasti njegovog proučavanja.

Kako je zamisao organizatora da se fenomen Velikog rata sagleda sa što više aspekata, okvir za rad i diskusiju tokom skupa bio je široko koncipiran, a razmatrane su najrazličitije teme: Međunarodni odnosi uoči i tokom Prvog svetskog rata, mesto i uloga Srbije u njima, prilike u Srbiji i ostalim balkanskim državama u predvečerje Prvog svetskog rata, sukobljenost interesa Centralnih sila i sila Antante i njihovo reflektovanje na Srbiju, Balkan i posleratno uređenje Evrope, vojne operacije na Balkanu, jugoslovenska ideja i velike sile, Niška deklaracija 1914. godine, zločini okupatora na teritoriji južne i jugoistočne Srbije tokom Prvog svetskog rata, srpska i evropska istoriografija o Prvom svetskom ratu i savremeni pokušaji revizije ocena o njegovim uzrocima i karakteru, strane humanitarne misije u Srbiji, Prvi svetski rat u ogledalu štampe, književnosti i umetnosti, privreda i društvo u okupiranoj Srbiji.

Dodatak realizovan u saradnji sa Gradom Vranjem