Atlantida na Dunavu

Donji Milanovac, smešten na 991. kilometru Dunava, u isto vreme je i jako mlado i jako staro naselje koje se u svom viševekovnom trajanju selilo nekoliko puta, da bi se krajem šezdesetih godina prošlog veka vratilo na lokaciju na kojoj je u doba rimskog carstva bio kastrum Taliata.

U IV veku naše ere ta Taliata bila je mesto u kojoj je vojskovođa Flavije odmarao svoje trupe pred važne pohode i bitke. Četiri dana odmora u Taliati bila su ravna odmoru od trideset dana na nekom drugom mestu, zabeležiše tadašnji hroničari. U ovoj bližoj istoriji, pre nego što je ponelo ime Donji Milanovac, naselje se zvalo Poreč, i bilo smešteno na istoimenoj dunavskoj adi. Istorija kazuje da je naselje na Adi nastalo doseljavanjem stanovništva koje se sklanjalo ispred Turaka 1690. godine i da je za nešto preko 200 godina svoga postojanja Poreč bio značajno saobraćajno i trgovačko mesto čiji su žitelji sprovodili lađe nizvodno i uzvodno Dunavom, bavili se ribolovom i trgovinom.

U tom Poreču 1807. godine osnovana je škola, a u njoj je kratko vreme učiteljevao Porečanin, Miša Anastasijević, dunavski kapetan, brodovlasnik i dobrotvor. Česte poplave koje su ugrožavale Poreč, dovele su 1832. godine do dekreta kneza Miloša Obrenovića kojim je naselje preseljeno sa Porečke ade na desnu obalu Dunava. Plan za novi Milanovac, „novo poselenie“, napravio je porečki knez Stefan Stefanović Tenka, a odobrio ga je knez Miloš Obrenović, pa je tako Milanovac bio prva planski izgrađena varoš u ondašnjoj Srbiji.

Knez Miloš Obrenović dao je 10.000 groša 1832. godine za preseljenje Poreča i novu varošicu koja je pak dobila ime po njegovom sinu Milanu, da bi 1859. godine varošica promenila ime u Donji Milanovac, kako bi se razlikovala od Gornjeg, osnovanog iste godine. U tom je Milanovcu, naprednih ideja, 1846. osnovana ženska osnovna škola, a 1867. čitalište. Arhive kazuju da je ktitor crkve Svetog oca Nikolaja u starom Milanovcu bio već pominjani Miša Anastasijević, koji je „svom otečestvu“ ostavio Kapetan-Mišino zdanje, današnji Rektorat Univerziteta u Beogradu.

Tadašnji Donji Milanovac imao je pravo gradsko jezgro, prelepu peščanu plažu duž dunavske obale, fabriku nameštaja, pristanište za teretne i putničke brodove. Prepoznavao se i po kafanama, kažu bilo ih je ravno deset. Hroničari ove dunavske varoši zabeležili su da su pre izgradnje HE ‘’Đerdapa 1’’ u ovom delu Dunava morune dostizale dužinu i do sedam metara. Za mnoge dunavske alase to su bile zlatne godine.

A onda su Jugoslavija i Rumunija rešile da grade zajedničku hidrocentralu pregrađujući Dunav, pa su Donjomilanovčani morali da se sele. Četiri kilometra nizvodno, na veštački nasutom platou sagrađen je novi gradić u kome od 1970. Donjomilanovčani žive svoje nove dane, stvarajući na novim ognjištima i novu istoriju. Seobe su verovatno istorijska nužnost, ali život mora da se nastavi uz poštovanje tradicije i stremljenje ka budućnosti. A što se seoba tiče, valjda ih više neće biti.