Uzvišena, surova i veličanstvena

Već sama ta činjenica ukazuje da, opisujući burnu rusku istoriju od pradavnih vremena kad su ljudi prvi put naselili beskrajne ruske stepe, preko uspona prve ruske države i prestonice, „zlatnog Kijeva“, te nastanka i razvoja Moskovske kneževine i napokon Ruskog carstva, ova knjiga mnogo govori i o istoriji složenih odnosa Rusije i Ukrajine. Njena vrednost i značaj su utoliko veći ako se ima u vidu da je ovaj roman nastao mnogo godina pre današnjih burnih događaja na tlu Ukrajine i da je napisan čak pre romana sa kojima su se Raderfurdovi čitaoci u Srbiji već upoznali, a to su London i Njujork.

Junaci knjige Ruska (Izdavač: Laguna) jesu pripadnici brojnih naroda koji su u poslednjih desetak vekova živeli na ogromnim prostranstvima najveće zemlje na svetu, od starih mongolskih plemena preko legendarnih ratnika Alana, od kojih, prema tvrdnjama pojedinih istoričara, potiču i Srbi i/ili Hrvati, Jevreja, Kumana, Prabugara ili Protobugara, do Slovena, Kozaka i Rusa. Opisujući potresne sudbine glavnih likova tokom burne istorije ove nepregledne zemlje sklone izrazitim krajnostima i protivrečnostima, Raderfurd je uspeo da dočara specifičnost ruske kulture, čuvene „slovenske duše“ i njenog istočnjačkog, gotovo tragičnog mirenja sa sudbinom, ali i nepokolebljivo uverenje da su upravo duša i „blagočestije“ – pojam koji, kako autor kaže, označava „pobožnost, usrdnu odanost, vernost, predanost“ – uvek iznad svakog poretka i zakona, pogotovo onda kad su oni surovi prema čoveku. Možda je upravo tako mislio i Šekspir kad je u komadu Mera za meru napisao čuveni Porcijin monolog o milosrđu, tvrdeći da je ono blagoslovena osobina koja treba da odlikuje istinskog vladara iznad svih spoljašnjih obeležja vlasti.

U potresne, ponekad dirljivo nežne a ponekad zapanjujuće surove životne priče glavnih likova utkane su neke od najživopisnijih odlika ruske kulture kao što su čudesna lepota ruskih bajki a posebno specifično rusko hrišćanstvo i pravoslavlje. Bespogovorna predanost Bogu je, poput orijentalnih primesa u ruskoj arhitekturi i zaslepljujuće raskoši dvorova pojedinih vladara u ruskoj istoriji, verovatno jedan od najvidljivijih uticaja istočnjačke kulture u Rusiji. Jedan od najupečatljivijih delova knjige opisuje nepokolebljivu i gotovo iracionalnu pobožnost takozvanih „staroveraca“, koji su radije izvršavali masovno ritualno samospaljivanje u svojim crkvama nego da prihvate nametanje zapadnjačkih verskih uticaja. Međutim, evropski uticaji kako na Rusiju tako i na današnju Ukrajinu bili su različiti pa često i protivrečni, baš kao i danas.

Iako čitaoca vodi na dugo istorijsko putovanje kroz burna ratna i „smutna“ vremena, „opričninu“ Ivana Groznog, osvajanja Petra Velikog i gotovo bajkovito rađanje velelepnog Sankt Peterburga na pustim i močvarnim severnim obalama, doba prosvećenosti slavne i nepokolebljive Katarine Velike, koja je svoju vladavinu, kako se priča, trudeći se da u ovu šaroliku i nepreglednu zemlju uvede red, metodično započela time što je naložila da se ustanovi ono što niko do tada nije znao, a to je broj gradova u Rusiji, pa sve do mračnog doba Čeke i Staljina i razdoblja uoči urušavanja komunizma, Raderfurd više nego u bilo kojoj svojoj drugoj knjizi uspeva da svojim likovima udahne život i izdvoji čudesne i tragične sudbine pojedinaca naspram veličanstvene i gotovo zastrašujuće neizmernosti tajanstvene Rusije.

Skloni smo da Srbiju posmatramo kao zemlju na raskršću istoka i zapada, međutim, kada sagledamo širu sliku koju nam ovaj roman pruža, mogli bismo doći do zaključka da je, zapravo, upravo Rusija sa svim svojim kontrastima, od blagosti i raskoši do bede i okrutnosti zemlja koja od pradavnih vremena stoji između evropske zapadnjačke civilizacije i mističnog istoka: nedokučiva, protivrečna i tajanstvena ali istovremeno i uzvišena, surova i veličanstvena. Edvard Raderfurd je u ovom romanu ispričao čudesnu priču koja, baš kao ni sama Rusija, nikoga ne može ostaviti ravnodušnim.