Neostvarena raskoš prestonice

Beograd nema reprezentativne trgove, raskošne fontane, monumentalne spomenike. Razlozi su verovatno česti ratovi, nasilne smene režima, kao i uvek akutni nedostatak novca. Međutim, u skicama poletnih urbanista ostali su planovi koji bi, da su ostvareni, promenili Beograd do – neprepoznatljivosti.

Najhrabriji u tome bio je Belgijanac francuskog porekla Alban Šambon, koji je pre sto godina, 1912, izradio prvi proevropski plan Varoši glavnog grada tada Kraljevine Srbije. Kao pristalica istoricizma, odnosno eklekticizma, a pod utiskom grandioznih rešenja u velikim gradovima Evrope, Šambon je predlagao da Terazije, Slavija i Tašmajdanski park postanu najreprezentativniji delovi grada.

Koncept je radio na osnovu geodetskog plana iz 1909. godine. Po njegovom rešenju, sa Terazija je prema Savi trebalo da se spušta kaskadna fontana. To je, istovremeno, i prvo rešenje koje je predviđalo urbanističku sintezu centra grada i padine prema reci, što će u kasnijim decenijama biti jedan od najvećih izazova za generacije urbanista. Šambon je, zapravo, pokrenuo priču o Terazijskoj terasi koja ni do danas nije dobila svoj srećni epilog. Inače, na mestu današnje palate Albanija on je predlagao izgradnju glavne pošte.

Drugo monumentalno rešenje se odnosilo na današnji Trg Slavija. Belgijski stručnjak je predlagao da se tamo podigne Trijumfalna kapija, po uzoru na onu u Parizu. On je takvu ideju obrazlagao konstatacijom da su Srbi ratnički narod i da takvim spomenikom treba da odaju počast svojim precima.

Ipak, da su Šambonovi planovi ostvareni, najrazličitije u odnosu na ono što poznajemo izgledao bi deo oko današnje Skupštine grada. Ispred Starog dvora trebalo je da bude podignut spomenik Slobodi na velikom korintskom stubu. Na prostoru Tašmajdanskog parka bilo je predviđeno da budu smeštene zgrade ministarstava, kao i muzej. Šambon je predložio i efektno uređenje parkova oko dvorova.

Ali, već iste godine izbio je Prvi balkanski rat, godinu dana kasnije Drugi, za zatim i Prvi svetski rat. Planovi belgijskog stručnjaka su stavljeni sa strane. Danas, među urbanistima vlada podeljeno mišljenje. Dok jedni kažu da bi Beograd bio sređeniji grad sa reprezentativnim trgovima i građevinama, drugi misle da bi, i pored svih komunalnih problema koje ima, baš tako izgubio na svom prepoznatljivom šarmu.

Rejonska ulica kao Kružni bulevar

Alban Šambon je predlagao da se nekadašnja Rejonska ulica (današnji Južni bulevar) pretvori u široki kružni bulevar koji bi odvajao tadašnji građevinski deo grada od ostatka gradske zone. Ova ideja je preživela u planovima do naših dana jer je Južni bulevar deo budućeg Unutrašnjeg magistralnog prstena koji spaja Bežaniju i Novi Beograd preko Mosta na Adi i sistemom tunela sa Pančevačkim mostom.

Ko je bio naručilac?

Planovi Albana Šambona objavljeni su u monografiji Urbanističkog zavoda Beograda, „Beograd u mapama i planovima od 18. do 21. veka“. Ostalo je nejasno ko je bio naručilac ovog regulacionog plana, kraljevski dvor ili Beogradska opština.