Minhenski srpski psaltir

Povod tvoj poseti je intencija episkopa Sergija da u ime SPC, pod sopstvenom jurisdikcijskom odgovornošću, naučno edira jedan od najdragocenijih dokumenata srpske psaltirske ikonografije, iluminirani rukopis Srpskog psaltira koji je pohranjen u trezorima rukopisnog odeljenja ove ugledne biblioteke koja svojim volumenom i raznovrsnošću u njoj pohranjene literature ide u nekoliko najznačajnijih u čitavom svetu.

Episkop Sergije je u konstruktivnom razgovoru sa dr Klaudijom Fabijan – načelnicom odeljenja za rukopise i drevnu štampu, dr Volfgangom Valentinom Ikasom – šefom odeljenja/referata rukopisa, dr Gudrun Virc – zamenicom generalnog direktora Bavarske državne biblioteke, razmatrao kako juristička pitanja za dobijanje prava štampanja odnosno reprodukcije ovog retkog dokumenta (copyright), tako i tehnička pitanja najkvalitetnije fototipske reprodukcije ovog literarnog monumenta srpske sakralne srednjevekovne književnosti. Tom prilikom visokom gostu i celoj delegaciji u počast, iz tmine bibliotečkih trezora iznesen je original Srpskog psaltira, koji je iz konzervatorskih razloga – osipanje pozlate i korozija papira – čuvan pod konstantnom temperaturom i vlažnošću vazduha, odnosno u optimalnim konzervatorskim uslovima. Prezentaciju je obavila Karin Ekštajn – ekspertkinja za tehnike konzervacije u Bavarskoj državnoj biblioteci, a na eksplicitnu molbu dr Fabijan, vladika Sergije pročitao je nekoliko stihova Pslatira, svedočeći da je lepota tog drevnog crkveno-slovenskog jezika srpske recenzije dostojna estetskoj uzvišenosti njegovih iluminacija.

O kakvom je retkom rukopisu srpske crkvene književnosti reč koji je u internacionalnoj bibliografiji poznat kao Srpski psaltir? U trezoru odeljenja za rukopise, retke autografe, manuscripta mediaevalia, codices iconographici ove biblioteke nalazi se pohranjen i raskošni rukopis Srpskog pslatira (Der Serbische Psalter), pod signaturom – Cod.slav. 4 Papier, 231 Blatt, Serbien, koji potiče sa kraja 14. veka, a čija je provenijencija benediktinski manastir Sv. Emeram u Regensburgu u Bavarskoj. Ovaj rukopis smatra se najznačajnijim primerom srpskih srednjevekovnih iluminacija odnosno živopisanja knjiga. Pslatir je, pretpostavlja se, napisan ili za vreme srpskog kneza Lazara, koji je pao na Kosovskom polju 1389. u boju sa Turcima ili njegovog sina, despota Stefana Lazarevića. Srpski psaltir ističe se kao jedan od najvažnijih srpskih umetničkih spomenika iz poslednjih godina 14. veka. On je dragocen i kao najobimniji rukopis srpskog minijaturnog slikarstva i kao delo koje je u sebi sadržalo mnogo onih pozitivnih osobina iz kojih se formirao poslednji veliki stil stare srpske umetnosti, stil moravske škole. Posebnost ovog rukopisa sastoji se u veličanstvenih 148 minijatura koje delimično svojim formatima ispunjavaju čitave stranice, a koje su pod vidljivim uticajem vizantijske ikonografije toga vremena u Srbiji.

Što se datiranja tiče, postoje indicije na koje upućuju vodeni žigovi na papiru, na godine između 1350. i 1395, ili još bliže, na godine između 1370. i 1372. Ovu ekspertizu načinio je prof. Ševčenko sa univerziteta u Harvardu. Istoričar umetnosti J. Stržgovski (Strzygowski) utvrdio je da je ikonografski model Srpskog Psaltira vizantijski, ali orijentalnog porekla, tačnije iz Sirije. Psaltir je pisan na crkvenoslovenskom jeziku srpske redakcije sa srpskim uncijalima. Crvenom bojom upisana legenda slika ima odlike narodnog jezika, dakle napisana je poluuncijalima. Prva publikacija ovih minijatura koju su pripremili J. Stržgovski i J. Jagić objavljena je 1906, što je do danas ostalo jedino opsežno pripremljeno izdanje. Priređivač faksimil-izdanja, renomirani nemački istoričar umetnosti Hans Belting pripremio je monumentalno dvotomno reprint-izdanje, koje je 1978. objavila IK Dr Ludwig Reichert Verlag iz Vizbadena.

Za kulturnu javnost Srbije, objavljivanje fototipske reprodukcije ovog istorijskog rukopisa, biće praznik povratka ovog retkog dragocenog duhovnog spomenika srpske srednjevekovne crkvene književnosti u podneblje u kome je nastao.