Na internetu – koji između ostalog ima i plemenitu misiju posredovanja umetnosti i umetnički dela a ponekad je i produžena ruka nekih od njih poput literarnih ili vizuelnih – na upit „Hasanaginica“ izlazi mnoštvo pododrednica a zatim i na hiljade i hiljade stranica u vezi sa svakom od njih. Između ostalog, na jednom forumu vodi se prva bitka oko toga čija je zapravo ova balada. Zabeležio ju je sredinom 18. veka italijanski putopisac i etnograf Alberto Fortis u Imotskom i objavio u knjizi „Put po Dalmaciji“, pa su ove dve geografske odrednice – Hercegovina (u kojoj je Imotski) i Dalmacija, razlozi da Hrvati tvrde da je baš njihova.
Nedvosmislena imena i titule junaka – Hasanaginica, Hasanaga, beg Pintorović, imotski kadija, te pominjanje borbe sa Hrišćanima u nekim verzijama pesme zbog koje Hasanaga „boluje od ljutijeh rana“, najzad, drastičan položaj žene, odnosno kazna za njeno „nedelo“, predstavljaju po mnogima tipičan muslimanski kontekst i razlog da Bošnjaci baladu smatraju svojom. Vuk, posredstvom čijeg su prevoda Fortisovog zapisa i Srbi, ali i Hrvati i Bošnjaci, saznali za postojanje balade u njenom najpoznatijem obliku, prokazan je da ju je tim činom prisvojio, uvrstivši je u korpus srpske narodne književnosti.
Svima njima pri tom promiče ono najvažnije – u pokušaju da, svako za sebe, prigrabi to najbolje s ovih prostora, ne primećuju da nam je svima zajedničko ono najgore. Žena patrijarhalnog društva, o kome peva i koje slavi epska narodna poezija na čitavom tom prostoru, upravo je ona o kojoj peva balada „Hasanaginica“. Ista ona žena koja, usudili bismo se reći, postoji i dan danas. Ona živi u muževljevoj senci, dodatak je opisa veličine i slave epskog junaka, baš kao ruho, oružje i konj, pozitivna (uglavnom) kao majka, sestra ili verna ljuba, koja, samo ako to prestane da bude, postaje junakinjom pesme u kojoj, naravno, po zasluzi strada. U baladi, koja je i lirski a ne samo epski rod, s ključnim odlikama dramskog, ona takođe strada zbog hibrisa ili tragičnog nesporazuma. U „Hasanaginici“ dolazi upravo do tog nesporazuma, uslovljenog patrijarhalnim društvom i položajem žene u njemu.
Taj dramski potencijal „Hasanaginice“ uočen je odavno i njenim priređivanjem za teatar širom ovih prostora bavili su se mnogi. Među prvima bio je čuveni pesnik, koji je svojom tankoćutnošću za ovakve teme, kakvu je iskazivao u sopstvenoj porodičnoj i ljubavnoj poeziji, bio možda najprikladniji da se time bavi. U pitanju je Aleksa Šantić, čija je dramska slika u jednom činu premijerno izvedena 1910. godine u Narodnom pozorištu u Beogradu. Dvadesetak godina kasnije, tačnije 1928. kao dramu u tri čina po tekstu Milana Ogrizovića, režiraće je, takođe u NP u Beogradu, čuveni reditelj Branko Gavela. Nekoliko godina kasnije, opet u NP, „Hasanaginica“ će biti postavljena kao narodna muzička drama u tri čina na Ogrizovićev libreto. Ogrizovićeva adaptacija ostaje jedna od dve najpoznatije na prostoru bivše Jugoslavije, koja se postavlja i izvodi do danas. Poslednji put, kao adaptaciju Orgizovićevog teksta, postavio je glumac Mustafa Nadarević u Hrvatskom narodnom kazalištu u Zagrebu 2006.
Druga (po redu nastanka) najpoznatija drama „Hasanaginica“ iz 1974. godine pripada Ljubomiru Simoviću. Bila je to suštinska intervencija na tekstu poznate balade u kojoj su se u fokusu našli muško-ženski odnosi. Nemogućnost muškaraca da izraze ono što zaista osećaju (što je zapravo još uvek jedan od recidiva onog epskog, patrijarhalnog društva) i žene koje zbog toga trpe i pate, takođe onemogućene da izražavaju sopstvena osećanja. Žena se tu našla i kao polje preko koga se prelamaju muški, viši, politički interesi, ponovo bez obaziranja na njene želje i htenja. Dramu je u NP režirao Želimir Orešković, a Simović je 1975. godine za nju dobio Sterijinu nagradu. Nekoliko godina ranije snimljen je i film „Hasanaginica“ po scenariju i u režiji Miće Popovića, sa Milenom Dravić i Reljom Bašićem u glavnim ulogama. Filmski odjek ove balade nalazimo u potpuno drugačijem kontekstu, u omnibusu „Kako je propao rokenrol“, u kome je Vlada Divljan napravio kompoziciju na čuvenu slovensku antitezu – „Šta se bijeli u gori zelenoj“. Na televiziji Sarajevo početkom osamdesetih na tekst Alije Isakovića kao TV dramu „Hasanaginicu“ je režirao Aleksnandar Jevđević sa Nadom Đurevskom i Josipom Pejakovićem u glavnim ulogama. U pozorištu, opet Narodnom iz Beograda, Simovićeva drama postavljena je ponovo 2001. u režiji Jagoša Markovića, sa Vanjom Ejdus i Marinkom Madžgaljem u glavnim ulogama i igra se i dan danas. Simovićev tekst igran je u međuvremenu i u Kruševačkom pozorištu, pozorištu „Zoran Radmilović“ iz Zaječara, a potom i pozorištu „Joakim Vujić“ iz Kragujevca.
Najzad, realizovana je i dugogodišnja ideja kompozitora Rastislava Kambaskovića da od „Hasanaginice“, tačnije Simovićevog teksta, nastane i opera. Na sličnu ideju došli su i u Bosni, pa je „Hasanaginica“ poslužila kao predložak za prvu bošnjačku operu, premijerno izvedenu u Sarajevu 2000. godine. Libreto je napisao Nijaz Alispahić, kompoziciju Asim Horozić, režiju je vodio Sulejman Kupusović, a u naslovnoj ulozi nastupila je primadona sarajevske Opere Amila Bakšić.
Moderan senzibilitet i klasičan zvuk
Svetska praizvedba muzičke drame u tri čina i pet slika „Hasanaginica“, na Dan Narodnog pozorišta u nedelju 22. novembra, rezultat je tromesečnog rada ansambla NP, solista, Orkestra, Hora i Baleta, predvođenih kompozitorom Rastislavom Kambaskovićem, dirigentom Mladenom Jaguštom i rediteljkom Ivanom Dragutinović-Maričić. Kambasković je istakao da je u pitanju muzička drama a ne opera. To ne čudi ako se ima u vidu da je za libreto poslužila drama Ljubomira Simovića, koja je samo skraćivana, a tekst nije menjan i ništa nije dodavano. Muzički, ovo delo nosi moderan senzibilitet i zvuk sa reskim akordima, kako objašnjava Kambasković. Maestro Jagušt muziku u ovoj drami odredio je na granici između modernog i klasičnog, dodavši da je u pitanju tehnički zahtevno delo.
Naslovnu ulogu tumači Jasmina Trumbetaš-Petrović, koja je uporedila tragičnost svog lika sa čuvenom Madam Baterflaj koju je takođe igrala. Vuk Matić u ulozi Hasanage kaže da u ovoj operi radnja sve vreme teče, a izuzetan tekst podvučen je istom takvom muzikom. Pored njih dvoje nastupaju i Janko Sinadinović (Beg Pintorović), Miodrag Mika Jovanović/Nebojša Babić (Suljo), Nataša Jović Trivić/Tamara Marković (Majka Hasanage), Olga Savović/Dubravka Filipović (Majka Hasanaginice), Nenad Jakovljević (Jusuf Efendija) i Igor Matvejev/Ljubomir Popović (Ahmet). Scenograf je Boris Maksimović, kostimograf Katarina Grčić, a koreograf Konstantin Tešea. Repriza „Hasanaginice“ je 25. novembra. Dan pozorišta biće obeležen i dodelom nagrada, povelja i pohvala saradnicima i zaposlenima u nedelju u podne na Velikoj sceni NP.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
