Tonio Helšer, jedan od najuglednijih arheologa u internacionalnom akademskom svetu, profesor emeritus na Univerzitetu u Hajdelbergu, u knjizi Gnjurac iz Pestuma: Omladina, eros i more u Antičkoj Grčkoj (Klett-Cotta, Študgart 2021) predstavlja se iznenađujućim novim tumačenjem jednog od zagonetnih spomenika antike.
Mario Napoli pronašao je 1968. grob ronioca (Tomba del Tuffatore), oko 1.500 metara južno od gradskih zidina Pestuma, drevnog grada iz 7. veka p.n.e, isprva zvanog Posejdonija kod Salerna.
Reč je o freskopisu u grobnoj niši supulhralne forme dimenzija 1,93 x 0,96 m i visine 0,79 m.
Grob je datiran 480/70. godine p.n.e. Likovno izobraženje tog groba – izuzimajući grčke vaze – jedini je primer figurativnog slikarstva iz 5. veka p.n.e.
Reč je o senzacionalnom otkriću koje je izazvalo veliku pažnju i interesovanje internacionalne javnosti.
Helšer, doajen arheologije, uvodi čitaoca u čulni svet i životnu kulturu onovremenih ljudi.
A, reč je o freskama koje su jedini sačuvani primerci sa početka klasične grčke umetnosti koja je u antici bila na još većoj ceni no čuvene skulpture.
Jedna sačuvana slika mladića (ephebus) u elegantnom skoku istraživačima je od samog otkrića postavljala velike zagonetke: kakav smisao ima motiv kiptećeg života u jednom grobu?
Svako ko je sa visine skakao u bazen, poznaje to osećanje: kako je biti sam samcit na dasci u visini bez tla pod nogama i potom biti više sekundi u slobodnom strmoglavom padu i najzad izroniti iz vode.
Taj momenat bezimeni umetnik ovekovečio je u antičkoj Posejdoniji, rimskom Pestumu u Kampaniji.
Ta slika – Tomba del Tuffatore – neprecizno skraćena na Gnjurac čini ne samo ponos tamošnjeg muzeja, već i antičkog slikarstva uopšte.
Tonio Helšer je knjigu posvetio ovom, u međuvremenu slavom gnjurcu/roniocu u antici.
On okreće pojam grčko-rimske starine sa glave na noge, u naše vreme u kome je autonomno umetničko delo naizgled postalo samorazumljivi inventar moderne i nalazi da je prizemljenje slika u socijalni prostor i situaciju kao i socijalno delovanje i za Grke i za Rimljane bilo samorazumljivo.
Helšer otkriva višeslojni smisao ovog jedinstvenog umetničkog dela.
Sa širokim istorijskim pogledom erudite i specijalističkim znanjem eksperta, autor predstavlja centralne aspekte antike: kulturu mladeži i njene uloge u društvu, erotiku kao kohezivnu snagu u zajednici ljudi, značenje atletskih tela i lepog izgleda u socijalnom životu, koncepte života na moru i slobodnoj prirodi kao antipodima visoke kulture urbanog životnog prostora.
Između drveća, zidina i vode u momentu svog najvišeg sjaja, čovek prerasta u čistu sliku.
Šta slika gnjurca/ronioca zapravo govori?
Nije li ovde reč o metafori za veliku tranziciju: skok iz života u carstvo senki smrti?
Većina istraživača pledira za alegorijsko tumačenje slike.
Ali Helšer ne misli tako.
Za njega ronilac reprezentuje punoću života u grobu!
Da bi svojoj paradoksalnoj interpretaciji dao uverljivost, autor vodi čitaoca, kroz digresiju, na veliko putovanje kroz Sredozemlje: slike poluodraslih, pubertirajućih efeba koji na vodi i oko nje jasno pokazuju da ronilac ne stoji tu jedinstveno kao što bi se moglo pomisliti.
Helšer vodi na oštre stene mesta Kalami na ostrvu Tasosu, na kome su se mladići, a možda i devojke, predavali radosti i bujici života na vodi.
LJudi posećuju divlja mesta na rubu civilizacije, mesta koja su bila prostor dokazivanja omladine, mesta ritualne inicijacije kroz muževnu odvažnost i hrabrost koja se stavljala na probu, poput Tezeja koji se sa lađe baca u divlje talase da bi iz Posejdonovog dvorca sa dna mora izronio noseći dokaz o svom božanskom poreklu.
Zato Helšer u slici iz Pestuma vidi izobraženi akt ritualne inicijacije, koja ne vodi u smrt, već u život odraslog muškarca.
LJudi posmatraju u kosmosu jedinstvo tela, duha i umetnosti življenja.
Ovom knjigom oni rone u daleki svet u kome vlada „čulima ispunjena ovostranost“, kao što to autor suptilno formuliše.
Grandiozna knjiga doajena arheologije koja je iznenađujuće i gromovito, novo tumačenje jednog od najzagonetnijih umetničkih dela antike.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
