Raspolućena duša Nemačke

Više od trećine istočnih Nemaca sebe danas opisuje kao građane drugog reda. Suprotno njihovim nadanjima u vreme ponovnog ujedinjenja Nemačke 1990, istok države nije postao prosperitetan koliko zapad. Nije iznenađenje što istočni Nemci ne misle, ne osećaju i ne glasaju na isti način kao zapadni. Nemačka je, zapravo, jedna zemlja sa dve duše.

Poslednji primer za to stigao je 1. septembra, kada je ksenofobična desničarska Alternativa za Nemačku (AfD) osigurala snažno drugo mesto na regionalnim izborima u istočnim nemačkim državama Saksoniji i Brandenburgu, sa 27,5 odsto, odnosno 23,5 odsto glasova. U zapadnim nemačkim državama AfD na izborima obično dobija upola manje.

Politička podela u Nemačkoj po liniji istoka i zapada odražava oštre ekonomske razlike. Između 1991. i 1996. dohodak po glavi stanovnika u istočnoj Nemačkoj povećao se sa 42 odsto na 67 odsto nivoa zapadne Nemačke. Ali za 20 godina posle 1996, porastao je na samo 74 odsto. Drugim rečima, proces ekonomskog ujednačavanja istočne i zapadne Nemačke posle 1989. u velikoj meri je zaustavljen pre oko 25 godina. Predviđanje bivšeg nemačkog kancelara Helmuta Kola iz 1990. o „cvatućim pejzažima“ na istoku nije se ostvarilo.

Ekonomsko ujednačavanje unutar Nemačke uglavnom je zatajilo zbog političkih odluka. Pre ujedinjenja oktobra 1990, zapadnonemačka vlada odlučila je da trgovinu sa Istočnom Nemačkom liberalizuje preko noći. Sva ograničenja na protok kapitala i rada su uklonjena, a istočnonemačka marka konvertovana je u zapadnu u odnosu 1:1 za manje sume i 2:1 za velike. Valutna reforma učinila je da istočnonemačke plate dosegnu nivo onih na zapadu zemlje, bez obzira na to što je produktivnost na istoku bila svega 10 odsto one u drugom delu države. Posledica je bila da je proizvodni sektor Istočne Nemačke bankrotirao preko noći i da su njegove firme izgubile sva svoja istočnoevropska tržišta.

Istočnonemačka vlada je 1990. ustanovila novu instituciju Treuhandanstalt (svojevrsna agencija za privatizaciju, prim.prev.) kako bi proizvođačima pomogla da prežive. Istočnonemačke firme i aktiva su privatizovani i prodavani zapadnim kompanijama često po simboličnoj ceni od jedne marke uz garancije očuvanja radnih mesta. Velike subvencije podstakle su zapadnonemačke firme da se sele na istok, čak iako je taj deo zemlje izgubio komparativnu prednost u vidu niskih plata. Program je funkcionisao: Treuhandanstalt je prodao praktično sve istočnonemačke firme zapadnim investitorima i agencija je ugašena.

Neko vreme je ekonomija istočne Nemačke hitro rasla i počela da sustiže zapadnonemačku. Međutim, bez Treuhandanstalt-a i daljih subvencija, zapadne firme nisu želele da investiraju u istočnoj Nemačkoj. Sa presušivanjem investicija, proces izjednačavanja je zaustavljen.

Istočni Nemci su mrzeli Treuhandanstalt smatrajući je institucijom koja vrednu imovinu daje zapadnim firmama. Detlev Rohveder, prvi direktor agencije, ubijen je u atentatu 1991; čak i danas, dve populističke nemačke partije – levičarska Linke i desna AfD – krive je za ekonomsku bedu istočne Nemačke.

Posle 1989. istočnim Nemcima je rečeno da Treuhandanstalt nije imao alternativu jer nisu imali kvalitetne proizvode da prodaju. Zakon komparativne prednosti kaže da zemlja uvek ima nešto da proda ako su plate i cene dovoljno niske. Nažalost, visoke plate i cene kao rezultat valutne reforme 1990. sprečile su procvat ekonomije istočne Nemačke, za razliku od ekonomija ostalih istočnoevropskih zemalja posle propasti komunizma.

Narativ o tome da „nema ništa da se proda“ i o „sektoru proizvodnje male vrednosti“ imao je štetan uticaj na istočnonemačku psihu. LJudi su se osećali bezvrednim u tržišnoj ekonomiji i izgubili su svoje dostojanstvo. Devedesetih sam radila na Univerzitetu Humbolt u Berlinu u istočnom delu grada i iz prve ruke sam spoznala taj osećaj bezvrednosti među istočnim Nemcima.

Međutim, najveća greška nemačke vlade bila je ta što je ugasila Treuhandanstalt posle prodaje istočnonemačke imovine. Agencija je trebalo da nastavi da nudi subvencije stranim firmama voljnim da investiraju u istočnu Nemačku, što bi bila kompenzacija za tamošnje visoke plate.

Ali nikad nije kasno za Nemačku da ponovo pokrene proces ekonomske konvergencije. Ohrabrujuće je to što vlada sada razgovara o stvaranju jednakih životnih uslova (gleichwertige Lebensverh-ltnisse) na istoku i zapadu zemlje. Pokretanjem ekonomskih inicijativa za strane investicije u istočnoj Nemačkoj, kreatori politike još mogu da pomognu cvetanju pejzaža koje je predvideo Kol.

Štaviše, ekonomski oporavak istoka ne bi doneo samo materijalne koristi. On bi takođe doprineo zaceljivanju psihološke raspolućenosti Nemačke i tako smanjio šanse da istočni Nemci glasaju za ekstremističke partije koje eksploatišu njihove strahove.

Autorka je profesorka ekonomije na Tehničkom Univerzitetu Minhen i istraživačica Centra za istraživanje ekonomske politike (CEPR)

Copyright: Project Syndicate, 2019.

www.project-syndicate.org