Hram sa osam slava

Ime manastira potiče od grčke reči „gerokomija“, što znači „starački dom“, a zna se da je veći broj srednjovekovnih manastira u svom kompleksu imao i odeljenja za smeštaj i lečenje starih i iznemoglih. Međutim, u narodu se ime manastira vezuje za legendu o devojci Jelici koju su braća, vlastelini Radići, razapela „konjima na repove“, pošto su poverovala u laži njene zaove da joj je ubila dete u kolevci.

Na mestima gde su pale Jeličine ruka, brada i telo, sagrađeni su manastiri Rukumija, Bradača i Zaova, dok je Sestroljin podignut na mestu gde su pale njene oči. Prvi pomen i detaljni opis Rukumije ostavio je Maksim Ratković, 1733. godine, koji navodi da je crkva bila malih dimenzija i sazidana od kamena. Nakon Prvog srpskog ustanka, Turci su je porušili i spalili do temelja. Ponovo je podignuta, ali većih dimenzija, od strane kneza Miloša Obrenovića, 1825. godine. Pod u crkvi urađen je od rimske cigle donete sa obližnjih ruševina antičkog Viminacijuma, koje su korišćene i pri gradnji manastira Nimnik kod Velikog Gradišta. Gvožđe za gradnju dopremljeno je iz Kragujevca, a čamove daske iz Beograda. Današnji živopis uradio je monah Naum Andrić, 1971. godine, kao svoj lični prilog manastiru.

Međutim, freske su znatno stradale u požaru 1978. godine, da bi ih 1994. godine restaurirao ruski živopisac Aleksandar Točilov. U poslednja dva veka Rukumija je parohijska crkva, jer je bila siromašna da bi izdržavala monaško bratstvo. Tek 1953. godine pri njoj je osnovan ženski manastir. Osim slave Mladi sveti Nikola, manastir obeležava još sedam slava. Među njima su Preobraženje Gospodnje, Uspenje presvete Bogorodice i Mitrovdan, koji je slava bogomoljačkog bratstva „Sveti Dimitrije“ iz Bradarca, osnovano između dva svetska rata. Obeležava se i slava Sveti Sava, posvećena deci i njihovim roditeljima, koji na taj dan dolaze na liturgiju i prisustvuju rezanju kolača. U Rukumiji se slave i Majka Angelina i poklonjenje Časnom krstu, a od 2000. godine i Sveti Martinije, svetac sahranjen u samoj crkvi.

Reduša i Jerinac

Godine 1962. podignuti su zvonara i manastirski konak, koji ima 25 odeljenja i trpezariju. Pored manastira nalaze se i dve česme sa lekovitom vodom, nazvane Reduša i Jerinac. Osim njihove vode, za isceliteljski se smatra i sam manastir, sa ćivotom Martririja Sinaita, zbog čega brojni vernici dolaze i mole se za pomoć.