Foto: Privatna arhivaMiroslav Veličković iz Niša nije istoričar, po obrazovanju je elektrotehničar, ali ga to nije sprečilo da prvi istraži grobove ratnika i vojnika na Starom groblju u Nišu
U toj svojevrsnoj “aleji zaboravljenih ratnika”, u kojoj su mnogi grobovi ruinirani i zarasli u korov, Veličković je otkrio da je sahranjeno 379 vojnika i ratnika koji ovde imaju spomenike.
“Mnogi od tih ratnika nisu sahranjeni na Starom groblju, ali su im porodice tu podigle spomenike. Prosto nije realno da su 1917. godine ili 1918. tela onih koji su stradali na Solunskom frontu ili onih koji su poginuli tokom Albanske golgote mogla da budu dopremljena u Niš. Na Starom groblju sam otkrio 339 spomenika posvećenih ratnicima, ali gotovo je sigurno da postoji još neki”, kaže Velić, koji je objavio knjigu”Spomenici vojnika i ratnika na Starom groblju u Nišu”.
On dodaje da je pre istraživanja Starog groblja mnogo čitao o Velikom ratu.
“Pročitao sam sigurno više od 60 knjiga o Prvom svetskom ratu. Posetio sam sva sveta mesta vezana za sprpsku vojsku Krf, Vido, Zejtinlik… Nekako je bilo logično da u svom gradu istražim koliko tih junaka je pokopano baš u Nišu”, objašnjava on.
Istraživač naglašava da se na Starom groblju nalazi spomenik pripadnika 1.300 kaplara, Konstantina Nikolića, sina narodnog poslanika Tešmana, čiji se posmrtni ostaci nalaze na groblju Zejtinlik u Solunu.
Tu su, kako kaže, i spomenici starih niških porodica Uzunović i Baltazarević, čiji članovi su, takođe, stradali u Velikom ratu.
Na naše pitanje zašto je odlučio da istražuje baš Staro groblje u Nišu, Veličković odgovara da ga oduvek fascinirao Prvi svetski rat i učešće srpskih ratnika u njemu, odnosno ljudi iz Niša, koji su se borili protiv vojske Austrougarske.
Naravno, dodaje on, želeo sam da mlade generacije nauče kako treba da se bori za svoju domovinu i svoj grad.
“Na Starom groblju počiva 25 nosilaca Karađorđeve zvezde sa mačevima, a 40 je dobilo Orden belog orla. Tu su i grobovi 57 nosilaca Albanske spomenice, sedmorica su bili pripadnici 1.300 kaplara, 35 vojnika čuvenog Gvozdenog puka… Siguran sam da ih je bilo i više jer su neke porodice preselile grobove svojih predaka na Novo groblje, pošto je na Starom groblju sahranjivanje prestalo 1971. godine”, priča Veličković.
On pomalo razočarano kaže da mu je žao što potomci tih junaka ne vode dovoljno računa o njihovim grobovima.
“Staro groblje je u lošem stanju. Nažalost, spomenici su često na meti vandala, ali nisu ni redovno održavani. Oni, koje sam istražio, su u relativno dobrom stanju, ali sam većinu, njih oko 250, očistio od bršljena. Bilo me je sramota da ih neočišćene fotografišem za knjigu”, kaže on.
Vredne skulpture na Starom groblju
U široj gradskoj zoni Niša nalazi se Staro groblje, na kome se od novembra 1971. godine ne sahranjuje. Međutim, gotovo nijedna gradska vlast nije posvećivala dovoljno pažnje ovom groblju, pa je često bilo zapušteno, obraslo, sa polomljenim spomenicima i polomljenim kapijama.
Nove kapije, sa ogradama, napravljene su početkom 21. veka, kad je to groblje bilo detaljno očišćeno od rastinja i ostarelog drveća. Ali, od tada se ništa nije radilo, te je Staro groblje opet u lošem stanju.
Iako se na Starom groblju nalazi desetak grobnica izuzetne lepote starih niških porodica, gotovo sve su ruinirane. Na ovom groblju se na grobnom mestu Vojislava Stojanovića nalazila skulptura “Anđeo sa lirom” vajara Marina Studina, ali je ona ukradena i još nije pronađena.
Na Starom groblju je ukradena i skulptura “Prelja” Antuna Augustinčića iz 1939. godine iz porodične grobnice Mite Ristića, vlasnike fabrike štofova. Marama i šamija pre Drugog svetskog rata, kasnije nakon nacionalizacije poznate kao Niteks.
Više informacija iz ovog grada pogledajte na posebnom linku.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
