Kako je nastao naziv „Balkan“?

Naziv Balkan potiče iz turskog jezika i prvobitno je označavao „planinu“ ili „gusto pošumljen planinski venac“.

U svom izvornom značenju, odnosio se konkretno na Staru planinu, koja se prostire kroz Bugarsku i Srbiju.

Ova reč vuče još dublje korene iz staroturkijskog jezika, gde bal označava „blato“, „glinu“ ili „gustu supstancu“, dok sufiks -an može ukazivati na „šumovito“ ili „močvarno područje“. O ovim jezičkim slojevima pisala je i Instagram stranica „Poreklo reči“.

 

View this post on Instagram

 

A post shared by Poreklo reči (@poreklo_reci)

Sam termin Balkansko poluostrvo uveden je u evropsku geografsku terminologiju tek početkom 19. veka. Nemački geograf August Zeune je 1808. godine prvi upotrebio ovaj naziv, želeći da, po ugledu na Apeninsko i Pirinejsko, i ovaj deo Evrope dobije ime po prepoznatljivom planinskom masivu. U tom duhu, i srpski geograf Jovan Cvijić je kasnije podržao ovu nomenklaturu, smatrajući da je prikladnija od dotadašnjeg izraza „Evropska Turska“.

Pre nego što se ustalio naziv Balkan, antička geografija poznavala je naziv Hemus, koji se takođe odnosio na Staru planinu. Taj naziv potiče iz tračke tradicije, a prema grčkoj mitologiji, vezan je za kralja Hemusa i njegovu suprugu Rodopu. Prema legendi, oni su pokušali da imitiraju bogove Zevsa i Heru, zbog čega su kažnjeni i pretvoreni u planinske masive – Hemus u Staru planinu, a Rodopa u današnje Rodopske planine. Iako je samo poreklo imena Hemus tračko i nepoznatog značenja, njegova simbolička povezanost sa rečju haima (krv) ima mitološki karakter.

Geografski gledano, Balkan je omeđen Jadranskim, Jonskim, Egejskim, Mramornim i Crnim morem, dok njegova severna granica nije strogo definisana. Najčešće se kao prirodna granica uzimaju reke Sava i Dunav. Za razliku od ostalih velikih evropskih poluostrva, kao što su Apeninsko i Pirinejsko, Balkan je otvoren ka severu, što je kroz istoriju omogućavalo brojne migracije, ali i činilo ovaj prostor posebno ranjivim na invazije.

Planinski venci Balkana uglavnom se prostiru u pravcu sever–jug, što je istorijski olakšalo prodore vojski i naroda, ali i otežalo međusobno povezivanje i stvaranje trajnijih političkih zajednica. Od Rimskog carstva, preko podele na latinsku i grčku kulturnu sferu, pa sve do uticaja Osmanskog i Austro-Ugarskog carstva, Balkan je ostao prostor susreta i složenih razlika – verskih, jezičkih i kulturnih.

Upravo ta raznolikost dovela je do nastanka pojma Balkanski jezički savez (Balkan Sprachbund), koji u lingvistici označava prostor gde različiti jezici dele zajedničke gramatičke osobine, nastale dugotrajnim međusobnim uticajem i koegzistencijom.