Najčešća „braća“ – Mađari i Grci

Bratimljenje gradova danas je mnogo više od tradicionalnih razmena učenika ili horova jer se svodi na direktne evropske i ekonomske beneficije. U vreme SFRJ na ulazu u srpske gradove i opštine osim natpisa „dobro došli“ stajao je i popis svih gradova-pobratima. Bratimljenje gradova kao oblik saradnje počelo je neposredno po okončanju Drugog svetskog rata, kada su narodi u Evropi shvatili značaj izmirenja koje može da krene od lokalnog nivoa.

Osamdesetih godina prošlog veka, recimo, Pirot se pobratimo sa dve bratske opštine u bivšoj zajedničkoj državi SFRJ – opštinom Trnje u Zagrebu i Goraždem u Bosni i Hercegovini, ali su ratovi na prostoru bivše Jugoslavije, kao i u drugim oblastima, pokidali te veze. U aktuelnom sazivu SO Pirot gotovo da niko i ne pamti ta bratimljenja.

Povod za bratstvo Pirota i opštine Trnje 1982. godine bio je, kako se tada govorilo, Samoupravni sporazum o udruživanju rada iz sredstava fabrike boja i lakova ‘’Suko’’ iz Pirota i zagrebačke organizacije ‘Hemkolor’’ za izgradnju pogona akrilnih smola u Pirotu.

U pirotskom nedeljniku ‘’Sloboda’’ od 15. marta 1986. godine na prvoj strani, pored ostalog , napisano je: ‘’Najveća dvorana Radničkog univerziteta ‘’Đuro Salaj’’ u Goraždu, bila je pretesna da primi tog šestog predvečerja marta, sve žitelje ovog bosanskog gradića, koji su pohitali s leve i s desne obale pripitomljene Drine da prisustvuju potpisivanju Povelje o bratimljenju Pirota i Goražda. Topla mediteranska klima i martovsko sunce najavljivali su 41. proleće slobode, proleće koje će u svežanj tradicionalnog planinskog cveća uneti još jedan – najmirisniji, najlepši, najradosniji cvet – cvet bratstva i jedinstva. Taj bratski cvet ubran na prostranoj staroplaninskoj livadi biće najlepši u goraždanskoj ‘’bašti šljezove boje’’, pisao je ovaj nedeljnik.

Predsednik SO Pirot Hristivoje Kostić tada je uzvratio rečima:

– Pirot i Goražde ne vezuju samo žrtve – 260 Piroćanaca koji su pali u borbama za oslobođenje ovog bosanskog mesta, već zajednička borba ljudi iz pirotskog kraja i odavde iz Goražda za konačno oslobođenje čitave Jugoslavije – rekao je Kostić.

Tako je bilo nekad. Bratimljenje je danas masovni izraz evropskog jedinstva i identiteta. To je, verovatno, najzastupljeniji način saradnje u okviru Evrope, koji obuhvata hiljade gradova i sela koji ponosno ističu, čim zakoračite na njihovu teritoriju, sa kojim partnerskim zajednicama su zbratimljeni.

Užice je, recimo, zbratimljeno sa Ljutomerom (Slovenija), Kurskom (Rusija), Kasinom (Italija), Velesom (Makedonija), a od polovine oktobra i sa grčkim gradom Verija. Pored toga, Užice je nekada negovalo i dobre odnose sa mnogim drugim gradovima u Izraelu, Švajcarskoj, Švedskoj i drugim zemljama, ali izolacija Srbije devedesetih učinila je da su ta prijateljstva nestala.

Povod za bratimljenje sa Ljutomerom 1974. godine je činjenica da je Srbija 1941. godine, početkom Drugog svetskog rata, prihvatila veliki broj izbeglica iz Slovenije. Nakon rata, u znak sećanja na teške dane, organizovane su međusobne posete u okviru tadašnjih karavana pod nazivom „Bratstvo-jedinstvo“, pa su dva grada intenzivirala saradnju, koja je bila prekinuta u vreme izolacije Srbije, a nastavljena posle 2000. godine, uspostavljanjem saradnje Regionalne privredne komore Užica i Udruženja preduzetnika Ljutomera.

Saradnja sa ruskim gradom Kursk počela je 1967. godine, povodom 50 godina Oktobarske revolucije i uspostavljena je između zdravstvenih radnika, tekstilaca, omladine i predstavnika informativnih delatnosti oba grada

Prijateljske odnose između Kasina i Užica pokrenula je država u okviru regionalne saradnje sa italijanskom regijom Lacio. Povelja o bratimljenju potpisana je 1980. godine u Užicu, a godinu dana kasnije i u Kasinu. U Kasino su putovale delegacije učenika srednjih škola, privrednika, kulturno-umetničkih društava. Nakon izolacije Srbije saradnja je obnovljena i poslednjih godina, odvija se kroz protokolarne posete.

Krajem oktobra ove godine, Užice je dobilo još jednog „pobratima“, a to je grčki grad Verija, na inicijativu sveštenika SPC iz Užica i Verije, a delegacija od pedesetak Užičana već je posetila taj grčki grad.

Jovan Marković, gradonačelnik Užica, smatra da bi trebalo poboljšati saradnju prvenstveno sa gradovima u EU, zbog činjenice da Srbiju očekuje pridruživanje EU.

– Time će Užicu biti dostupna sredstva iz pretpristupnih fondova za projekte u infrastrukturi, obrazovanju, turizmu, poljoprivredi – kaže za Danas Marković. Na pitanje koje koristi je Užice do sada imalo od bratimljenja sa tim gradovima, on kaže da bi tek trebalo da se ta saradnja poboljša, prvenstveno u oblasti privrede i turizma.

– Sa Ljutomerom, Velesom i Kurskom održali smo protokolarnu saradnju. Naše privredne delegacije odlazile su u Ljutomer, a nedavno smo potpisali sporazum kojim je predviđena posete delegacija iz tog grada kako bismo započeli ozbiljniju privrednu saradnju, posebno u turizmu. U okviru projekta Evropske komisije „Ljudi ljudima“, trebalo bi da tu saradnju poboljšamo – kaže Marković. „Saradnja sa grčkim gradom Verija otvara nam mogućnost da koristimo pretpristupne fondove, ali i da uspostavimo privrednu saradnju dva grada koja su po broju stanovnika, veličini i privrednim delatnostima, veoma slični. Namera nam je da u narednom periodu povežemo i ljude dva grada i da realizujemo zajedničke projekte“ – kaže Marković.

Bratimljenje Novog Pazara sa gradovima u zemlji i inostranstvu nema tradiciju. Pobratimstva su novijeg datuma. Od četiri, tri su nastala u poslednjih godinu dana. Tri su u Turskoj i jedno u Bugarskoj. Ostala su u pripremi, najavljuju iz gradske uprave.

U Turskoj, pazarske bratske opštine su one u kojima živi puno ljudi poreklom iz ovih krajeva. Prvi korak ka bratimljenju sa turskim opštinama napravila je lokalna vlast koju je predvodila Stranka demokratske akcije. U prvoj polovini ove decenije povelja o bratimljenju potpisana je sa opštinom Dušće. U poslednjih godinu dana usledilo je bratimljenje sa istanbulskim opštinama Pendik i Bajram Paša. U prvoj živi oko 100.000 a u drugoj blizu 150.000 Sandžaklija. Novom Pazaru je u Bugarskoj bratska opština postao tamošnji Novi Pazar, varošica sa dvadesetak hiljada stanovnika. Sve odluke o bratimljenju gradska skupština je donosila većinom glasova. Za sada, bratski odnosi se, uglavnom, odvijaju na nivou međusobnih poseta delegacija lokalnih vlasti i privrednika i kulturno-umetničkih programa. Renomirana kulturno-umetnička društva i horovi koji izvode ilahije i kaside već su se predstavila turskoj publici, a gradski javni servis – Regionalna televizija, emitovao je serijal emisija o uspešnim Sandžaklijama u toj zemlji.

U Novom Pazaru, u razvojnim programima ozbiljno računaju na pomoć sandžačke dijaspore u Turskoj, u uspostavljanju privrednih veza i dovođenju potencijalnih investitora u ovaj grad. Novopazarski proizvođači džinsa, obuće i nameštaje najviše repromaterijala uvoze iz te zemlje. Traže se načini kako da proizvodi iz ovog kraja nađu put do tamošnjeg tržišta. Turci planiraju da u ovom gradu, ali i okolnim opštinama finansiraju izgradnju putne infrastrukture, da u Novom Pazaru grade zajedničku industrijsku zonu, ali i pokrenu neku od grana tekstilne industrije.

Prva konkretna pomoć ovom gradu stigla je od bratske opštine Pendik koja finansira završetak izgradnje hale sportova na ovdašnjem Rekreacionom centru. Reč je o objektu čija izgradnja je počela pre desetak godina i sada je stecište novopazarskih narkomana. Opština Pendik je u Novi Pazar poslala svoje stručnjake da usklade projekte i procene vrednost radova na objektu. Zajednički projekti sa ostalim pobratimima su na nivou poseta i razgovora.

Novopazarski gradonačelnik Meho Mahmutović za naredni period najavljuje bratimljenje sa Dubrovnikom opštinom Kavala u Grčkoj i „još nekim nemačkim gradovima“.

Zrenjanin je u doba SFRJ bio u „bratstvu“ sa Travnikom u Bosni, Leskovcem u Srbiji, Strumicom u Makedoniji, Velenjem u Sloveniji i Slavonskim Brodom u Hrvatskoj. Sem toga, iz pedesetih godina 20. veka datira i bratimljenje sa češkim gradom Teplice, zbog čega je jednoj od ulica u centru Zrenjanina dato ime Teplička, kao što i u Teplicama jedna od ulica nosi naziv Zrenjaninska. Novo vreme donelo je i drugačiji odnos prema bratimljenju, pa je praksa prijateljstva sa gradovima u proteklih deset godina definisala praktične strane ovakvih sporazuma i smanjila listu „pobratima“. Bratski gradovi Zrenjanina su sada Bekeščaba u Mađarskoj, Arad u Rumuniji i Laktaši u Republici Srpskoj. Sa Bekeščabom Zrenjanin sarađuje u oblasti kulture, a povelja o bratimljenju potpisana je 2002. godine u Bekeščabi, objašnjavaju u gradskoj upravi i kažu da je Inkubator-centar u Bekeščabi poslužio kao primer za osnivanje sličnog centra u Zrenjaninu. Sem toga, saradnja sa Bekeščabom trajala je i prethodnih četrdeset godina zbog brojnih veza žitelja Zrenjanina sa ovim mađarskim gradom.

– Bratimiti se nije više formalno susretanje predsednika opština, već to zahteva odluke svih organa vlasti jednog grada, a sada to, konkretno, ide preko Ministarstva za lokalnu upravu i samoupravu, koje daje saglasnost. Imamo tri grada pobratima i sa svima negujemo izuzetnu saradnju, prvenstveno mislim na rumunski grad Arad i mađarski Bekeščabu. Njihova iskustva u pridruživanju EU su nam dragocena a sada smo već na nivou da organizujemo zajedničke sednice skupština i da primenimo njihova iskustva. Mislim da bi nam bilo značajno da nađemo jake partnere u nekoj od zemalja zapadne Evrope – objašnjava predsednik Skupštine grada Zrenjanina, Aleksandar Marton.

Prema njegovim rečima, iskustva Arada su poslužila prilikom formiranja poslovnih zona u Zrenjaninu, a sa ovim rumunskim gradom Zrenjanin je potpisao povelju o bratimljenju 2002. godine. Sarađuje se najviše u oblasti kulture, sarađuju privrednici, turistički radnici i zdravstveni radnici, svi u okviru prekograničnih programa. Pre dve godine je potpisana povelja o bratimljenju sa Laktašima, u Republici Srpskoj, i od ovog kontakta se dosta očekuje.

,,Blic’’ anketa koju smo ovih dana sproveli u Leskovcu – u samom središtu grada, po ovdašnjim redakcijama, ali i kafanama-kafićima pokazala je ono što se moglo i naslutiti: gotovo niko nije znao da pobroji makar nekoliko gradova koji su se pobratimili sa ,,srpskim Mančesterom’’. U lokalnoj samoupravi imaju spisak gradova-pobratima: Zrenjanin, Požarevac, Kumanovo, Banja Luka, Lanzhou (Kina), Pazin (Hrvatska), Novo Mesto (Slovenija), Plovdiv, Čustendil i Silistra, sva tri grada iz Bugarske. Ukupno je na tom spisku deset gradova, među kojima čak tri iz Bugarske, dva iz Srbije, po jedan iz Makedonije, Slovenije, Republike Srpske i daleke Kine.

Sa kineskim gradom Lanzhou bratimljenje je uspostavljeno 2005. godine. Razlog tome je što je pre desetak godina u Leskovac pristigla prva družina kineskih trgovaca, dobili su svoju pijacu, a pre gotovo dve godine otvorili su Tržni centar nedaleko od glavne autobuske stanice. Saradnja sa drugim gradovima-pobratimima je u povoju. Odnos sa privrednicima iz Bugarske, nažalost, poslednjih dana doživljava neslavni epilog. Tamošnji tajkun Hristo Kovački, koji je u jednom trenutku bio vlasnik čak 15 srpskih firmi, nije više ,,gazda’’ leskovačke Nevene, jednog od najpoznatijih simbola ovoga kraja.

Tek u poslednjih nekoliko godina je ponovo uspostavljena saradnja između srpskih opština i opština Evropske unije. Većina realizovanih saradnji je bila rezultat subvencionih programa Evropske agencije za rekonstrukciju kao što su „Neighbourhood Program“ i „Exchange Program“.

Krah saradnje Titovih gradova

Protokol o saradnji gradova sa Titovim imenom, (Titova Korenica, Titov Drvar, Titograd, Titov Veles, Titovo Velenje, Titova Mitrovica i Titovo Užice) potpisan je 1982. godine. Međutim, posle ratova na prostoru bivše Jugoslavije, većina tih gradova prekinula je saradnju, ali Užice i Veles su, recimo, nastavili sa protokolarnim posetama.

Brat s Čikagom, blizanac sa Koventrijem

Beograd je grad pobratim sa Tel Avivom (1990), bečom (2003), Čikagom (2005), pakistanskim Lahorom (2007), Krfom i Ljubljanom (2010). Sa svakim gradom saradnja je pokrenuta iz različitih motiva i povoda. Čikago, za koji se šaljivo kaže da je najveći srpski grad van Srbije, pokrenuo je program bratimljenja sa gradovima iz zemalja koje tamo imaju značajnu dijasporu. Po nekim procenama, broj Srba koji tamo žive je oko 200.000.

Zanimljivo je i da je prvu povelju o prijateljstvu Beograd potpisao davne 1957. godine, i to s Koventrijem iz Ujedinjenog Kraljevstva. Tada su Beograd i Koventri, na osnovu sličnosti stradanja u bombardovanjima tokom Drugog svetskog rata, postali gradovi blizanci. Kruna ove saradnje je trg u Koventriju koji nosi ime – Beograd. Beograd je kao pomoć u obnovi Koventrija donirao drvnu građu za izgradnju prvog posleratnog pozorišta. U znak zahvalnosti, pozorište je dobilo naziv Beogradsko pozorište, a trg na kome se nalazi takođe nosi ime Beograd. Pre tri godine je zahvaljujući donacijama pozorište rekonstruisano, a drvna građa je, u znak zahvalnosti i sećanja na prijateljstvo dva grada, ostala ugrađena u zgradu teatra.