Politički skepticizam kao konzervativizam

Dejvid Hjum je centralna ličnost škotskog prosvetiteljstva, rođenog na univerzitetu u Edinburgu – Atini Severa, kako je grad nazivan u 18. veku. Jedva da se igde drugde mogao sakupiti takav krug mislilaca kao što su Dejvid Hjum, Adam Smit, Adam Ferguson i drugi.
Iako je prvenstveno poznat kao teoretičar saznanja i moralni filozof, Dejvid Hjum je među svojim savremenicima pravu slavu stekao kao politički pisac, sa svojim kratkim političkim ogledima i raspravama. Bio je strastven polemičar i majstor kratkog teksta, u šta se može uveriti svako ko uzme u ruke jedno od jedanaest izdanja njegovih moralnih, političkih i literarnih eseja. Od izdanja iz 1742. i 1777. godine, priređivač Knut Hokonsen napravio je izbor političkih eseja koji se ovde pojavljuju u prevodu Ljiljane Nikolić.
Eseji predstavljaju formu kroz koju je Hjum dopunjavao svoje ideje iznete u glavnim delima: Raspravi o ljudskoj prirodi i Istraživanje o principima morala, kao i u Istoriji Engleske. Cilj njegovog bavljenja političkim temama bio je da učestvuje u formiranju javnog mnjenja i u tom smislu je delovao pedagoški, pokazujući kako politička rasprava može biti uljudan razgovor, a ne svađa i zagovaranje nepomirljivih stavova.
Hjumova politička misao je izgrađivana kroz nekonvencionalnu kritičku filozofsku teoriju, intenzivno političko posmatranje i neuobičajen smisao za istoriju i dubok istorijski uvid. Hjum je, naime, bio angažovani kritički intelektualac. Bio je duboko uveren da njegovi politički spisi utiču na formiranje mišljenja i uverenja koja naknadno oblikuju politiku i društvo. Ali njegov kritički angažman nije karakterisao samo njegove reakcije na tekuće političko i kulturno događanje, već i njegovo reagovanje na temeljna društvena i politička shvatanja i filozofske i političke teorije koje im stoje u osnovi. Hjumova politička teorija je, drugim rečima, objašnjenje zašto je političko teoretisanje, koje apstrahuje od istorijskih okolnosti, besplodno i često opasno. On je bio svestan činjenice da politička objašnjenja utiču na političko ponašanje, što je i bio razlog njegovog intenzivnog učešća u političkoj raspravi. Pošto se mnjenja formiraju iskustvom, dobro utemeljena mišljenja o tome ko šta radi u društvu možemo imati samo ako u njemu postoji izvesna pravilnost. Poruka Hjumove teorije u vezi sa temeljnim odlikama društva jeste da takva pravilnost ne može doći iz individualnog razuma, ona zavisi od nečeg van pojedinca, od regularnih i pravilima vezanih ustanova, koje mogu upravljati našim ponašanjem i sledstveno našim očekivanjima jednog od drugog. Štaviše, iz ovih pravilnosti i ustanova moguće je zaključivanje skoro sa onom preciznošću i izvesnošću kakva karakteriše demonstrativne nauke. Zato i njegovi Eseji nisu rasprave o pojedinim pitanjima, kako obično njihovi naslovi sugerišu, već predstavljaju složenu obradu različitih međusobno povezanih problema, vođenih osnovnim načelima njegove rekonstruktivne misli. Iako su fragmentarni, njih čvrsto povezuju temeljne ideje koje leže u osnovi njegove analize, čije otkrivanje nije lako, jer prividna lakoća misli i pitkost izražavanja uz ne retke protivrečnosti u pojedinačnim stavovima, lako zavaraju i prikrivaju onaj povezujući skup značenja i ideja koje Hjumovu političku misao čine koherentnom i jedinstvenom.
Hjumovi Politički eseji sadrže širok dijapazon njegovog intelektualnog angažmana u političkom polju i predstavljaju neophodan dodatak njegovoj Raspravi o ljudskoj prirodi. Ovde je sakupljeno dvadeset i sedam najvažnijih eseja, zajedno sa odlomcima iz njegove Istorije Engleske, čime je Dejvid Hjum, uz ranije objavljena dela iz epistemologije i etike, predstavljen kao značajan politički i ekonomski mislilac, ali i kao istoričar.
Kako se „sva vlast zasniva na mnjenju“, formiranje zdravih političkih mišljenja je najtemeljnija politička aktivnost, i Hjumovo političko teoretisanje je bilo ove vrste. Njegovi politički ogledi predstavljaju analitičko kontekstualno razmatranje političkih načela u uslovima Evrope 18. veka, sa oslanjanjem na temeljne generalizacije koje je izveo u svojim sistematskim filozofskim delima Raspravi i Istraživanjima. U tom pogledu i njegovo bavljenje Britanijom i njenim uređenjem, nosi ne samo praktično-političku nameru uticanja na javno mnjenje, već se u njima izlažu i njegove glavne preferencije i značajni analitički sudovi o politici.