Zrenjanin i Inđija, opštine po meri investitora

ih godina, a sa njima koegzistiraju i zakoni koji su posle 2000. godine usvojeni u nastojanju da se domaća normativa usaglasi sa evropskom. Zbog toga nije retkost i da važeći propisi jedni druge isključuju, a već dugo najavljivana „giljotina zakona“, kojom bi se u jednom danu ukinula sva postojeća normativa iz te oblasti a na snagu stupili novi zakoni – nikako da uđe u skupštinsku proceduru. Ipak, i pored takvih ograničenja, postoje sredine koje sa više ili manje uspeha privlače investitore, pa su, prema različitim kriterijumima, neke od srpskih opština visoko kotirane među potencijalnim ulagačima. Tako je, na primer, časopis Fajrnenšnel tajms svrstao opštinu Inđija, na 18. mesto po brzini realizovanja investicija, i to u žestokoj konkurenciji sa drugim evropskim gradovima, dok je na listi Svetske banke za zapadni Balkan, Zrenjanin na drugom mestu po lakoći poslovanja. Kao sredine sa dobrom investicionom klimom, pominju se i Kragujevac, Kruševac, Vranje, Užice, Pećinci i Beograd.

Percepcija važnija od stvanosti

– Percepcija je uvek važnija od stvarnosti, pa je tako moguće i da opštine koje umeju da prezentuju svoje potencijale budu bolje kotirane kod stranih investitora. Ali, činjenica je i da su opštine koje sada uspešnije privlače strane investitore, poput Zrenjanina ili Inđije, ranije od drugih počele da podstiču privatno preduzetništvo, da su izgradile institucije a kao šlag dolaze opštinske vlasti koje imaju razumevanja za potrebe ulagača. Važna je, takođe i infrastruktura, posebno saobraćajna, a ugovor koji se priprema između Fijata i Zastave to najbolje pokazuje. Planirana je da dnevno iz kragujevačkih pogona izlazi 300 do 400 šlepera, i već je najavljeno da će zbog toga morati da se izgradi auto put od batočine do Kragujevca. Ali, ta roba treba da se transportuje i dalje, pa će biti neophodno da se završi i pravac prema Subotici, Hrvatskoj, Grčkoj… – kaže za Danas Milan R. Kovačević, konsultant za strana ulaganja.

Da bi gradnja nekog objekta u Srbiji mogla da počne, potrebno je savladati komplikovanu proceduru koja podrazumeva dobijanje 17 do 20 različitih dozvola, a taj proces traje od 100 do 414 dana. To u startu obeshrabruje investitore koji će se, suočeni sa takvom preprekom, radije opredeliti da svoj kapital ulože u sredinu za koju procene da će brže realizovati svoje planove.

Vizionarski potezi

– Zrenjanin ima tri industrijske zone u kojima je zemljište dostupno potencijalnim investitorima. Taj prostor uredili smo pre tri godine, kada još nismo bili atraktivna investiciona zona. Ali, imali smo viziju šta želimo, verovali da je to ostvarivo, i krenuli u definisanje tih parcela tako što smo, tada još jeftinio zemljište, otkupljivali od vlasnika, trampili za druge lokacije ili za stambeni prostor. Tada to nije bio veliki izdatak za opštinski budžet, jer je vrednost bila i do deset puta niža nego što je danas. Epilog je da u industrijskim zonama nemamo ni jedan kvadrat spornog vlasništva i u takvim uslovima možemo da izlazimo u susret investitorima – kaže Ivan Dević, pomoćnim gradonačelnika Zrenjanina.

– Iako opštine koje su proglašene privlačnim za ulaganje kapitala taj epitet dobijaju prema različitim kriterijumima, činjenica je da najveću ulogu ima administrativna procedura i stepen pripremljenosti zemljišta. Opštine koje se dobro kotiraju na rang listi potencijalnih investitora, izgradile su jasnu i transparentnu proceduru u kojoj se tačno zna šta čemu prethodi, a zemljište koje nude investitorima u zakup, obično je opremljeno svom potrebnom infrastrukturom i sa rešenim imovinskim odnosima. To znači da i sadašnji propisi omogućavaju uspešno privlačenje investitrora, mada stoji činjenica da je ta oblast prenormirana. Kuriozitet je da je tek novim Ustavom napravljena razlika između poljoprivrednog i industrijskog zemljišta, a da ne govorimo o problemima vlasništva, koje se na jugu Srbije određuje na osnovu tapija, dok je na severu, u Vojvodini, vlasništvo evidentirano u zemljišnim knjigama. Ta neujednačenost sistema usporava strance, a ukoliko se još suoče i sa sporom administracijom i zemljištem gde tek treba da se uvede voda, struja, telekomunikacione veze – onda oni neće moći da odrede realne rokove za realizaciju projekata, što može biti razlog za odustajanje od investicije – kaže za Danas Božidar Laganin iz Sektora za strane investicije SIEPE.
On ističe da se kod stranih investitora dobro kotira srpski poreski sistem, podsticajni programi i mogućnost obrazovanja radne snage prema potrebama nove prozvodnje, a povoljna računica dobija se i kada u investiciju ukalkulišu impute proizvodnje, od troškova poslovanja, energenata do cene radne snage. Laganin, međutim, ukazuje da je preveliki broj opština koje još nisu sačinile ni svoje strateške planove razvoja, a o opremanju neke lokacije razmišljaju tek ako se pojavi zainteresovani investitor.
– Poslednjih godina situacija se polako menja. SIEPA već dve-tri godine unazad organizuje edukaciju opštinske administracije, tako da su službenici u opštinama sada bolje informisani, a sa druge strane, među opštinama je počela da se razvija zdrava konkurencija, što je pomak u pozitivnom smeru. Osim toga, mi se trudimo da stranim investitorima, zavisno od vrste biznisa, preporučimo sredinu za koju mislimo da će najbolje odgovoriti njegovim potrebama – kaže Laganin.
Činjenice govore da su neke opštine bile spremnije da privuku strane investitore. O tome svedoči podatak da je od ukupno oko deset milijardi evra, koliko je kroz grinfild ulaganja ušlo u Srbiju od 2000-te godine, opština Inđija privukla više od 300 miliona evra, dok su Pećinci, gde su investitori izgradili fabrike u industrijskog zoni Šimanovci, oko 200 miliona evra.
– Inđija je u prednosti utoliko što birači već treći mandat zaredom poveravaju istoj političkoj opciji. Mi smo krenuli najpre sa reformom administracije, zatim smo reorganizovali javna preduzeća a uvođenjem elektronske vlade, kroz transparentnu opštinasku upravu, eliminisali smo korupciju. Postoji i saglasje u lokalnoj samoupravi, gde je moj posao da promovišem opštinu i zainteresujem strane ili domaće investitore, a opštinski aparat je taj koji svojim odlukama završava posao. Tačno je da procenjujemo koje su delatnosti značajne za razvoj opštine, i takvim investitorima spremni smo da ponudimo i dodatne ustupke. Najsvežiji primer je najavljena izgradnja IT parka, a reč je o značajnoj investiciji koju će realizovati indijska Embasi grupa. Investitor iz Indije trebalo bi u narednih pet godina da izgradi poslovni prostor od 25.000 kvadrata, u koji će dovesti IT kompanije i u prvoj godini uposliti oko 2.500 radnika, dok će do kraja realizacije projekta posao naći deset puta viđe ljudi – kaže za Danas Goran Ješić, predsednik opštine Inđija i podseća da su oni i sistem obrazovanja prilagodili potrebama investitora, jer se u školskom centru obrazuju profili koji su potrebni za rad u novim proizvodnim halama.
I opština Zrenjanin sve češće se navodi kao lider u privlačenju investitora, a u poslednjih nekoliko godina posao je, u jednoj od tri industrijske zone, započelo 55 kompanija koje su zaposlile oko 2.000 radnika. U prvom industrijskom parku već rade 24 investitora koji su uložili oko 300 miliona evra, a među najpoznatijima su italijanska trikotaža Pompeja, zatim fabrika perdiva Fulgar i nemački Drakslmajer, koji je samo u poslednjih nekoliko meseci uposlio 800 novih radnika. U zoni Elemir gradi se novi pogon nemačke kompanije Gece, a za lokaciju u zoni Jugoistok konkurisalo je osam kompanija iz Austrije, Mađarske, Izraela i Srbije, koje su uputile 20 prijava. U zrenjaninskoj opštini tvrde da je, u procesu privlačenja stranih investitora, najteže zainteresovati ih i ubediti da dođu u neku sredinu, a kada se to dogodi, 80 odsto posla je završeno.
– Investitori ne vole institut tendera ili konkursa, oni traže da se zna ko je titular svojine nad zemljištem i sa njim hoće da razgovaraju. To smo rešili tako što imamo permanentno otvoren konkurs za dodelu zemljišta u tri industrijske zone, pa je ta procedura za investitora krajnje jednostavna. S druge strane, ničim ne uslovljavamo potencijalne ulagače, naprotiv, oni sami određuju veličinu i oblik parcele u skladu sa potrebama. Zemljište dajemo besplatno, a investitor će platiti troškove dovođenja infrastrukture do granica parcele, a zatim i troškove razvođenja i priključka na centralne mreže – kaže za Danas pomoćnik gradinačelnika Zrenjanina Ivan Dević.
Naš sagovornik naglašava da je i opštinska administarcija shvatila da postoji zbog investitora, pa se još nije dogodilo da stranka dođe u zakazano vreme a da dozvola nije gotova. Za neke od dokumenata nije potrebno više od 24 sata, a vreme od prvog zahteva do konačne dozvole za gradnju, svedeno je na prosečnih 100 dana, što je i za evropske uslove brzo.
– Rak rana u procesu privlačenja investitora su javna preduzeća koja su u nadležnosti republike, i koja takođe učestvuju u lancu potrebnih dozvola. Da bi, recimo, investitor dobio dozvolu za priključak na gas, potrebno je da podnese pet zahteva komisijama u Srbijagasu, da dobije potpise pet direktora. Slične su prepreke i kod uvođenja telefona, priključaka za električnu energiju, da ne govorimo o katastru gde je nekada potrebno i šest meseci da bi se dobio neki papir… Mi problem prevazilazimo jer smo izgradili lične dobre odnose sa rukovodiocima u tim preduzećima, ali je činjenica da zaposleni u njima ne osećaju težinu borbe za profit. Taj deo karike u društvu još nije još se nije prilagodio tržištu, iako su čak i njihova nadređena ministarstva fleksibilnija i sa više razumevanja rešavaju probleme – tvrdi Dević.
Ana Firtel Vlajić, izvršni direktor Saveta stranih investitora u Srbiji, ističe za Danas da u privlačenju stranih investicija ne postoji oštra konkurencija samo između država, nego i među opštinama a analize Svetske banke pokazuju da postoji velika razlika u atraktivnosti lokalnih zajednica u jednoj državi.