I Grci su 1916. našli spas u Srbiji

Srpsko stanovništvo, pored albanske golgote, posebno je bilo šikanirano i proganjano u bugarskoj okupaciji. Posle Mekenzenove ofanzive u jesen 1915. koja se obrušila na Srbiju, a posebno na požarevački kraj, usled nadmoći neprijatelja srpska vojska se povlačila a sa njom i većina civila. Nastala je velika bežanija tako da je Požarevac, grad u to doba sa nekih 14.000 stanovnika, prema svedočenju ondašnjih savremenika, Mihajla Dušmanića, Stevana Maksimovića i drugih, po okupaciji, krajem oktobra 1915, brojao samo 350 žitelja. Grad je odavao strahovitu sliku, porušen od prethodnih bombardovanja Austrijanaca, napušten od žitelja delovao je sablasno, avetinjski pust sve do zime, decembra kada se najveći broj Požarevljana, vratio, iz gradova gde su se stanovnici Požarevca sklonili od okupacione nemačke vlasti. Vraćajući se u napuštene, porušene i opljačkane kuće Požarevljane je ubrzo, već od januara 1916. snašla nova nevolja, „civilizovane“ Austrougare i Nemce, zamenili su Bugari kao novi okupatori. Bugari su se  u naredne dve  i po godine pokazali kao najozloglašeniji okupatori  nastojeći da silom izvrše bugarizaciju. Takav Požarevac, ponižen, okupiran pod strahovladom Bugara, pružio je zaštitu i spasao nekoliko hiljada prognanih Grka od avgusta 1916. do decembra 1918. godine. Ovaj humani gest koji su građani Požarevca i požarevačkog kraja učinili tokom Prvog svetskog rata, malo je poznat, i našoj, požarevačkoj, pa i srpskoj javnosti i zato zaslužuje da se o njemu kaže nešto više.

Tokom avgusta 1916. godine bugarska okupaciona vlast u severoistočnoj Grčkoj počinila je nekoliko zločina prema tamošnjem stanovništvu. U Donjoj Džumaji (danas Iraklia) Bugari su represalijama prema grčkom življu, nastojali kao i u Srbiji da nasilno, ne samo sačuvaju vlast, već da izvrše i bugarizaciju. Rušenjem i paljenjem kuća  primorali su celokupno grčko stanovništvo Džumaje (Iraklia), grada i okolnih sela od oko 10.000 stanovnika da se iseli sa vekovnog ognjišta i spas potraži seljenjem u Srbiju. Tako počinje egzodus Džumajaca (Irakličana) koji će trajati nešto više od dve godine (1916-1918). Od 9.000 izgnanih nekih 4-5.000 Grka našlo je utočište i spas u Požarevcu i požarevačkom kraju. Egzodus je počeo polovinom avgusta 1916. najpre u selima Gornje Džumaje (Grčka), Bugarske, Makedonije gde je ostalo oko 4-5.000 stanovnika. Drugih 4-5.000 Grka Bugari su vozovima prevezli do Sofije, dalje Pirota i Niša, a odatle do Dubravice na Dunavu. Seleći ovo grčko stanovništvo iz Džumaje (Iraklia) Bugari su Požarevac označili kao krajnju tačku njihovog izgnanstva sa obrazloženjem da je to bogato mesto i da tu ima dosta hrane.

Opisujući ovaj egzodus, grčki izgnanici su se sećali tih, za njih, teških dana da su po kišovitom i hladnom vremenu preživeli u otvorenim transportnim vagonima, goli, bosi i gladni.

U Pirotu i Nišu proveli su tri dana da bi potom bili transportovani do Smedereva. U Smederevu su bili ukrcani na brod i preveženi u Dubravicu, a potom vozom doveženi u Požarevac. Zebnja, strah i neizvesnost ispunili su srca prognanih Grka šta ih čeka u Požarevcu u koji su stigli u toku noći. Požarevac ih je podsećao na njihovu Džumaju, ravan, plodan, a ljudi prostodušni i srdačni primili su ih kao svoje. Istina u Požarevcu su im mnogo pomogli, bar u prvo vreme, njihovi sunarodnici, požarevački Grci, kojih je u Požarevcu bilo još od druge polovine 19. veka u priličnom broju. U gradu je bilo tada najviše mlađih od 18 i starijih od 60 godina, jer je većina muškog življa bilo u srpskoj vojsci na Krfu. Uz pomoć požarevačkih Grka, Grci Džumajci su se nekako snašli u gradu, ali i u požarevačkom kraju (Petrovcu, Kučevu, Svilajncu, Kušiljevu i okolnim selima oko Požarevca). Neki od ovih izgnanika zauvek su ostali u ovom kraju bilo da su se ovde trajno nastanili, oženivši se ili pak udajom zasnovali svoje nove porodice ili pak oni koji su ovde na groblju našli svoje večno utočište. Potomci njihovi o tome na najbolji način potvrđuju krvne i prijateljske veze dva naroda iskovanog u tim teškim vremenima.

Građani nekadašnje Džumaje, današnjeg Iraklia, nikada nisu zaboravili da su im građani Požarevca pružili ruku spasa, da su mnogima sačuvali živote da su im pomogli da prežive i vrate se u svoj zavičaj po završetku Prvog svetskog rata. Njihovi potomci to nisu zaboravili čuvaju sećanje na te dane golgote i sa pijetetom govore o Požarevcu. Svake godine organizuju manifestaciju posvećenu ovom bolnom sećanju pod nazivom „Dan sećanja“.

Kod nas se o ovome malo zna iako ovaj gest Požarevljana zaslužuje pažnju najšire javnosti Srbije. Zato ovo malo podsećanje zaslužuje da u narednom periodu o ovom iskovanom prijateljstvu srpskog i grčkog naroda u najtežim danima Prvog svetskog rata bude sačuvano od zaborava.