„Zbor u Orašcu“, priča o slici i umetnosti i istoriji

Zbor u Orašcu, slika, prikazuje istorijski događaj, Ustaničku skupštinu u Orašcu održanu 15. februara 1804. godine, na kojoj su narodne vođe potvrdile dizanje ustanka protiv Turaka i izabrale vođu ustanka – Karađorđa.

“Politika” iz oktobra 1926. godine piše da je Stanojević u Ustanku (“Zbor u Orašcu”) „dao maha svojoj znalačkoj paleti. Ali ipak i u ovim i u drugim kompozicijama nije se mogao sakriti šablon koji je od umetnika zahtevan. Gledalac ima stalan utisak da je sve te slike već negde video, ne znam na kojoj dopisnoj karti“, piše novinar i dodaje da je pohvalno što je ovakav posao poveren domaćim autorima, piše u svom autorskom tekstu istoričarka umetnosti Senkaa Ristivojević za Blic.

Slika “Zbor u Orašcu” se danas čuva u Istorijskom muzeju Srbije.

Ko je Veljko Stanojević, autor slike „Zbor u Orašcu“

Veljko Stanojević je rođen u „staroj beogradskoj ‘Fišekliji'“, kao sin Vitomira i Jelisavete Stanojević rođene Longinović.

Otac Vitomir je poticao iz „dveju najvećih i najpoznatijih srpskih porodica“.

Potomak je Kneza Stanoja Mihailovića iz Zeoka koji je ubijen u seči knezova 1804. godine. Po njegovom imenu nose prezime potomci Stanojevići. Veljkov deda je pukovnik Jeremija Stanojević,koji je bio ministar (popečitelj) pravde i prosvete u Kneževini Srbiji, predsednik vrhovnog suda, predsednik Društva srpske slovesnosti, državni savetnik.

Baba mu je bila Marija Mara Nenadović kći prote Mateje Nenadović, unuka kneza Alekse Nenadovića iz Brankovine, koji je takođe posečen od dahija 1804. godine. Po babinoj liniji bio je i u srodstvu sa vladarskom dinastijom Karađorđevićima. Majčina porodica Longinović, je takođe znamenita a u Banatu se javlja od dolaska patrijarha Čarnojevića. Iz nje su potekli mnogi sveštenici i srpski patrioti.

Pohađao je od 1911. godine Umetničko-zanatsku školu u Beogradu kod profesora Ljubomira Ivanovića i Marka Murata.[1] Kada je 1914. godine trebalo da ode u Nemačku na umetničku akademiju u Minhenu, sve je poremetio Veliki rat. Od početka rata je u vojnoj službi prvo kao dobrovoljac.

Gvozdeni puk

Zatim ulazi u sastav čuvenog Đačkog bataljona formiranog u Skoplju. Posle tromesečne obuke svi đaci su kao podnarednici raspoređeni u regularne vojne jedinice. Dodeljen je Drugom „Gvozdenom“ puku Moravske divizije, sa kojim prolazi ratnu golgotu i prelazi Albaniju tokom povlačenja srpske vojske. Nakon oporavka na Krfu i prelaska na Solunski front, razboljeva se i završava na lečenju u Francuskoj, u ruskoj bolnici u Nici.

Tu intenzivno počinje da slika u ateljeu ruskog umetnika Arhipenka. Nakon tromesečnog oporavka vraća se u Solun 1916. godine, da bi 1917. godine bio prekomandovan u Topografsko odeljenje Vrhovne komande. Postaje zvanično ratni slikar i sve do maja 1918. godine intenzivno se za vojne potrebe bavi slikanjem. Kada se ponovo razboli maja 1918. godine upućen je opet na oporavak u Francusku. Taj put kroz Italiju je iskoristio za dragoceni boravak u Rimu, gde upoznaje remek-dela italijanske umetnosti. Vratio se u oslobođenu otadžbinu 1919. godine i intenzivno uključio u umetnički život. Već iste godine nastupa kao gost na umetničkoj izložbi „Lade“ u Beogradu. Tek 1920. godine je demobilisan i tada se rešava da se potpuno posveti umetnosti. Put ga neizbežno vodi u francusku prestonicu, gde u slobodarskom miljeu buja umetnički život.

Život u Parizu i smrt nakon izložbe

Od 1920. do 1930. godine živeo je sa prekidima u Parizu, gde je nastavio likovne studije.Putovao je mnogo po Evropi, po mediteranskim zemljama i slikao motive tog podneblja. Osnovao je tokom života u Parizu 1921. godine, jedno međunarodno umetničko udruženje „L’ ar la Frans“.

Uz to društvo se i on pročuo u Parizu, skrenuo pažnju na svoj opus. A od 1934. godine uzima državnu službu i do Drugog svetskog rata je nastavnik crtanja u Petoj beogradskoj gimnaziji. Godine 1938. upušta se u veliki poduhvat, kada uspešno oslikava fresko-slikama 200 kvadratnih metara zidnog prostora saborne pravoslavne crkve u Banjaluci.

Umro je 1967. godine neposredno po završetku svoje poslednje izložbe organizovane u galeriji beogradskog Kulturnog centra.

Osnivač Oblika

Bio je jedan od osnivača grupe Oblik.Predstavnik je konstruktivističkog slikarstva u jugoslovenskom slikarstvu dok se njegov kasniji rad preorijentisao na koloristički ekspresionizam. Njegovo stvaralaštvo u duhu „idealizovane realnosti“, koje je nastalo 20-ih godina 20. veka kritika smatra njegovim najautentičnijim stvaralačkim periodom, te se Veljko Stanojević svrstava u red naših najznačajnijih slikara treće decenije 20. veka.

Prvi put je samostalno izlagao u Beogradu 1922. godine a kasnije na brojnim grupnim i samostalnim izložbama u Jugoslaviji, Evropi i Americi.

Slike Veljka Stanojevića se nalaze u Narodnom muzeju, Muzeju savremene umetnosti i u Istorijskom muzeju u Beogradu