Podržavanje austrougarskog dualizma

p { text-indent: 2.5cm; margin-bottom: 0.21cm; direction: ltr; color: rgb(0, 0, 0); line-height: 150%; }p.western { font-family: „YHelvetica“; font-size: 12pt; }p.cjk { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 12pt; }p.ctl { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 10pt; }

Na izborima za sabor 1870. autonomaši su dobili većinu mesta. Bio je to početak svođenja italijanstva na manje razmere. Iako je 1873. Šibenik prešao u ruke narodnjaka, autonomaši su 1875. i dalje kontrolisali 20 opština, a među njima i Split, Zadar, Trogir i više malih mesta na ostrvima Brač, Hvar i Vis. Onda je usledio konačni zaokret. Bajamonti je 1880. morao da raspusti splitsku opštinu zbog nereda. Opštinski izbori 1882. predstavljali su slom za autonomaše koji su se potvrdili samo u Zadru i zadržali vlast u Dubrovniku i Kotoru, u koaliciji sa Srbima katolicima.

Posle 1882. autonomaši su se zabarikadirali na položajima italijanske nacionalne isključivosti. I sam Bajamonti, između 1882. i 1891. (godine kada je umro), izjašnjavao se kao Italijan, čime je označio kraj autonomaškog ciklusa. Godine 1886. Bajamonti je pokrenuo Dalmatinsko političko društvo. Italijansko nacionalno prisustvo potvrđeno je u Zadru tokom dugogodišnje vlasti gradonačelnika Trigarija. Godine 1900. Italijani su ponovo izabrani u Zadru, ali ne više u Dubrovniku i Kotoru. Preostao je samo jedan italijanski grad. Godine do 1914. bile su, kako je kasnije napisano, godine „spore i uporne borbe u povlačenju, s bitkama u pozadini, prepuštanjem tla korak po korak“.

Hrvatska politička afirmacija 1870. doprinela je otvaranju škola na hrvatskom jeziku i kroatizaciji naroda koji se do tada smatrao opšteslovenskim. Hrvatski se sve više širio i kao jezik administracije. Dok je do 1865. italijanski bio jezik koji se koristio u saboru, listajući dokumentaciju dalmatinske skupštine iz razdoblja od deset godina koje su prethodile Prvom svetskom ratu, uočava se veći broj predloga i govora na hrvatskom jeziku, a italijanski je bio sveden na mali broj tekstova. Angažovanje hrvatskih predstavnika u Beču u cilju spajanja Dalmacije i Hrvatske-Slavonije nije bilo toliko odlučno. Opšte uzevši, do 1903. svi elementi vladajućih dalmatinskih slojeva, bez obzira na nacionalnost, podržavali su austrougarski dualizam i smatrali su da je ujedinjenje s Hrvatskom-Slavonijom pod ugarskom krunom nepovoljno: bolje Beč nego Zagreb i Budimpešta.

Narodnjaci nisu dobili taj naziv slučajno. U Dalmaciji do 1860. Hrvat kao pojam nije bio dobro prihvaćen u najobrazovanijem delu stanovništva. Aneksionistički zahtevi i učešće hrvatskih vojnika (koji su često bili vojnici srpskog porekla iz vojnih krajina) u represijama u Italiji nisu prihvatani sa odobravanjem. Stoga se priklonilo opštijem poimanju slovenstva koje je obuhvatalo Slavo-Dalmatince i Srbe. A slovenstvo je odvelo dalmatinske slovenske slojeve ka hrvatstvu. Pripajanje Hrvatskoj-Slavoniji objašnjavalo se kao čin neophodan za ujedinjenje svih južnih Slovena i bio je deo programa jugoslavista u Zagrebu između 1861. i 1867. godine. Pa ipak, prve generacije dalmatinskih narodnjaka posedovale su italijansku kulturu. Organ Narodne stranke, Il Nazionale, objavljen je 1862. na italijanskom i imao je kratak dodatak na hrvatskom jeziku. Cilj je bio da se obrazovanim, liberalnim i laičkim slojevima, koji su s pažnjom posmatrali događaje u Italiji, prenesu određena politička opredeljenja.

Tokom sedamdesetih godina narodnjaci su se podelili. Bune i Srpsko-turski rat, a zatim i austrougarska okupacija Bosne, izazvali su velike sukobe između Hrvata i Srba oko istorijskog prava na regiju. I Hrvatska i Srbija polagale su pravo na Bosnu kao deo nacionalnog prostora. Sve je to dovelo do političkog udaljavanja Srba i Hrvata u dvojnoj monarhiji; do 1903. nije bilo dijaloga već otvorenog neprijateljstva, pa čak i sukoba i nasilja. U Dalmaciji je, na primeru južne Ugarske (Vojvodine), 1878. osnovana srpska narodna stranka. Partija je tokom 25 godina smatrala korisnim da sarađuje sa Italijanima kako bi sprečila dalje političko napredovanje Hrvata. U toj dinamici, presudna činjenica je bila da se u Dubrovniku i Boki Kotorskoj veliki deo elite od četrdesetih godina poistovetio sa Srbijom kao idealnom otadžbinom i katoličanstvom kao dubrovačkom tradicijom.

Kraj

Od sutra novi feljton

Nebojša Popov

Kako smo dospeli dovde : Sećanja (1939-2015)

Izdavač: Zadruga Res publica

U ovoj intrigantnoj i zanimljivoj knjizi autor istoriju, svoje savremenike od Brozovih vremena do danas, vidi različito od „obeju Srbija“. Popov je nastojao da napravi distancu i od levice i od desnice, od liberala, nacionalista, populista, i nekako, okom posmatrača ocenjuje sve sa priličnom dozom oštrine, ponegde cinizma, ponegde i prezira, a ipak za većinu ljudi koje kritikuje zadržava i simpatije i sećanje na njihove „najbolje dane“. Uz saglasnost izdavača objavljujemo najzanimljivije delove iz knjige.