Presudni uticaj sveštenstva

p { text-indent: 2.5cm; margin-bottom: 0.21cm; direction: ltr; color: rgb(0, 0, 0); line-height: 150%; }p.western { font-family: „YHelvetica“; font-size: 12pt; }p.cjk { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 12pt; }p.ctl { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 10pt; }

Prvo pod opštim nazivom Sloveni (u suprotnosti u odnosu na Italijane), a kasnije, postepeno, kao Slovenci – severno od Dragonje – i Hrvati na preostalom delu poluostrva. Istarski sveštenici obrazovali su se u goričkom semeništu, ali su ideje o nacionalnom buđenju stizale iz Zagreba, preko Rijeke i Kastva, kao i iz LJubljane i Trsta. Istini za volju, postoje veoma retki slučajevi kao što je to primer župnika iz Kanfanara (središta Istre), Petra Studenca, koji je od 1845. imao direktne kontakte sa ilirskim pokretom u Zagrebu.

Sveštenstvo je bilo svesno modernosti koja je napredovala ka starorežimskom selu i s kojom se trebalo suočiti sa stanovišta nacionalnog duha istim oružjem koje su koristili italijanski gradovi. Sveštenici su obrazovani po načelima neojozefinizma i stoga su verovali u civilnu misiju koja je morala da se obavi. Barem od XVII veka, crkveni ljudi poreklom iz regija koje su se graničile sa Istrom (svakako hrvatskih ili slovenačkih) uticali su na verski i društveni život unutrašnje Istre. U novoj ilirskoj (a kasnije hrvatskoj, odnosno slovenačkoj) kulturi, sveštenici su pronalazili ne samo odgovarajući zavičajni jezik već i kulturni model koji je ukazivao poštovanje svetu odakle su dolazili, svetu koji je bio različit od gradskih kultura. Habzburška administrativna politika, zasnovana na katastarskim opštinama, dodelila je poresku i političku ulogu manjim centrima na poluostrvu i učinila ih samostalnijim u odnosu na tradicionalne centre moći u kojima je dominirao italijanski jezik. Bio je to proces koji se odvijao kako u Istri, tako i u Dalmaciji, goričkoj oblasti i Kranjskoj (u kojoj je nemački jezik bio dominantan).

Između 1848. i 1870. nestala je ona tradicionalna uloga slovenskog župnika koji je posredovao između svoje seoske zajednice i vladajućeg italijanskog sedišta. Nije bilo više oko čega da se posreduje. Stari režim je nestao, a država (sa svojim mehanizmima decentralizovane vlasti) i nacija (entitet koji nije bio ograničen na zajednice) postale su nešto novo, odnosno budućnost. Dakle, naciju je trebalo pronaći na selu, a zatim je obrazovati opismenjavanjem (u osnovnim školama) i obrazovanjem (u višim školama). Masu seljaka trebalo je uobličiti u nacionalnu zajednicu svesnu vlastite dimenzije i uloge u društvu. U hrvatskom slučaju, radilo se prvo o ilirskom, a zatim o južnoslovenskom, odnosno jugoslovenskom prostoru, u skladu sa onim što je razrađeno između 1835. i 1870. u Zagrebu. Nacionalna zajednica predstavljala je sistem etičkih i simboličnih vrednosti; on je, u Istri, davao legitimitet novoj društvenoj moći hrvatskog i slovenačkog sveštenstva, koje je moglo da se takmiči sa ekonomskom i političkom moći italijanskih elita.

Povratak na politički život u okviru Austrijskog carstva počinje 1860. godine. Carska povelja je 20. oktobra ustanovila ili vratila, u zavisnosti od slučaja, provincijske sabore. Iako je i dalje pripadala Austrijskom primorju, Istarska markgrofovija, zajedno s Trstom i Goricom-Gradiškom, dobila je pokrajinski sabor (sa sedištem u Poreču), iznad koga se nalazio samo Beč sa svojom izvršnom i zakonodavnom vlašću. Učešće u političkom životu bilo je regulisano. Izborni zakon zasnivao se na kurijalnom sistemu. Postojale su četiri kurije, četiri zasebne celine od kojih je svaka birala određeni broj poslanika. Od ukupno trideset mandata u Istri, prva kurija (velikih zemljoposednika) imala je pravo na pet mesta; druga kurija (predstavljala je gradove) imala je osam predstavnika; treća kurija (trgovci i zanatlije) imala je dva mesta; četvrta kurija (spoljašnje opštine, odnosno ruralna naselja) imala je dvanaest mandata. Tri mesta pripadala su virilistima, pokrajinskim biskupima, velikodostojnicima iz Trsta, Poreča i sa Krka. Na prvim izborima, aprila 1861, prava glasa imalo je samo 8 odsto stanovnika od kojih je na izbore izašlo 23 odsto iz ruralnih sredina i 33 odsto iz gradova. U svakom slučaju, bio je to početak političke istorije istarske regije.

Nastavlja se