– „Potiskivanje paganske vere pred hrišćanstvom predstavlja jednu od čudesnih revolucija i svakog proučavaoca istorije sklonog razmišljanju mora zaokupljati traženje njenih uzroka“, ovim Hegelovim rečima nemački istoričar Verner Dalhajm započinje predgovor svoje knjige „Svet u Isusovo doba“, koje je u prevodu Dušice Milojković na srpski jezik nedavno objavila izdavačka kuća Laguna.
Za ovo delo, koje je u stručnim krugovima proglašeno za najbolju istorijsku knjigu 2014, Verner Dalhajm u „elektronskom“ razgovoru za Danas kaže da je „rezultat decenija koje je posvetio proučavanju Rimskog carstva i širenja hrišćanstva“.
Zbog čega je, prema Vašem mišljenju, priča i Hristovom životu i nastanku hrišćanstva privlačna za nauku i čitaoce podjednako i danas u 21. veku i da li su do Vas stigla reagovanja iz crkvenih krugova?
– Od doba cara Konstantina evropsku istoriju oblikuje i obeležava verovanje u Raspetoga u Jerusalimu. Nalaženje objašnjenja za njegov pobednički pohod jedan je od najvažnijih zadataka istoričara. Teolozi su knjigu uglavnom lepo primili. Radio Vatikan, koji svake nedelje preporučuje vernicima neku knjigu koju bi trebalo pročitati, predstavio ju je kao „Knjigu za ovu nedelju“ u novembru 2013. godine.
Kako bi ste u najkraćim crtama opisali svet u Hristovo vreme i da li se na bilo koji način može porediti s današnjicom u kojoj pojedini, pre svega pravoslavni bogoslovski krugovi, vide apokaliptične najave drugog Hristovog dolaska?
– Glavno obeležje sveta u kome je hrišćanska vera uspela da se nametne predstavljala je Rimska imperija, koja je obuhvatala čitav u to vreme poznati svet. U njoj se govorilo latinskim i grčkim jezikom, putovalo se bezbednim putevima, od Eufrata do Atlantika i moglo se pouzdati u izricanje pravde u skladu s rimskim pravom.
Šta je bilo presudno za pojavu i širenje hrišćanstva i njegov budući odnos sa Jevrejima?
– Do raskida s jevrejskom tradicijom došlo je dosta rano. On počinje odricanjem od obrezivanja i poštovanja Mojsijevih zakona. Ovaj raskid postao je nepovratan kad su hrišćanski teolozi na Nikejskom saboru 325. Isusa proglasili za Boga i nametnuli dogmatsko učenje o Svetom Trojstvu.
Da li je moguće Novi zavet i crkvenu dogmu svesti u naučne okvire – istorijske ili bilo koje druge i šta je Vaš odgovor na dilemu mnogih zapadnih autora „da li se može verovati jevanđeljima“?
– Od doba prosvetiteljstva Jevanđelja su, kao i svi antički tekstovi, podvrgnuta kritičkoj i filološkoj analizi i preispitivanju verodostojnosti. Pritom ustanovljene protivurečnosti dovele su do toga da ni teološke ni istorijska istraživanja ne mogu da rekonstruišu Isusov život. Jevanđelisti su svoje biografije pisali između 70. i 100. godine nove ere, kao svedoci hrišćanske vere. Pored toga, usmena tradicija na koju su se uglavnom oslanjali izmenila je mnogo, pre svega rane godine Isusovog života, koje je ispunila maštovitim pričama i legendama. Stoga je Isusov život moguće rekonstruisati samo u grubim crtama. Izvesno je samo da je postradao i umro na krstu, osuđen na smrt po naređenju jednog rimskog državnog službenika.
Ako istorija ne može da potvrdi jevanđelja, kako se objašnjava to što nijedna druga knjiga nije imala tako trajan uticaj na svetsku civilizaciju kao Novi zavet, koji dokumentuje nastanak verskog i društvenog pokreta, kakav svet ni pre ni posle nije video?
– Sva četvorica jevanđelista pišu kao svedoci vere, a ne kao istoričari. Stalo im je do toga da Isusa prikažu kao Sina Božijeg, koji je na krstu na sebe uzeo grehe svih ljudi i čije uskrsnuće svakome ko je kršten obećava večni život nakon smrti.
Zbog čega nauka na hrišćanskom Zapadu ima potrebu da Novi zavet materijalizuje i činjenično potvrdi, za razliku od hrišćanskog Istoka, koji je mističniji – okrenut pre svega veri i Hristovom učenju?
– Razlike između zapadne i pravoslavne teologije u osnovi imaju dva razloga: Grčki teolozi su od 4. veka postavljali pre svega pitanja o Božjoj prirodi, dok je zapadne crkvene oce zaokupljalo pitanje Božje milosti. Drugi je taj što prosvetiteljstvo, koje je u 18. veku započelo na Zapadu, nije stiglo do istočnog hrišćanstva. Vera u Boga i rana svedočenja o njemu tamo nikada nisu bili podvrgnuti onako oštroj filološkoj kritici kao na Zapadu.
Isus Hristos je istorijska ličnost, za hrišćane i Sin Božji. Koliko je delikatno naučno bavljenje temom koja zalazi u crkvene dogmate i verska osećanja, pogotovo što hrišćanstvo daje prednost veri nad raciom?
– Naučno bavljenje istorijskim Isusom mora da uvaži to da je verovanje u Uskrsloga u svim epohama duboko diralo i pokretalo čovečanstvo. Istorijsko istraživanje Isusovog života je legitimno, ali ono nikad ne može ni da potvrdi, niti da opovrgne suštinu hrišćanske vere.
prevod s nemačkog Dušica Milojković
Prepreke koje ne treba potcenjivati
* Kako vidite budućnost hrišćanstva u eri globalizacije?
– Budućnost hrišćanstva će, na posletku, u velikoj meri zavisiti i od toga hoće li moći da se premosti rascep između Istoka i Zapada. Teološki gledano, razlike nisu nepremostive, dok u praktičnoj politici papin primat i pretenzija na nepogrešivost predstavljaju prepreku koju ne treba potcenjivati.
Stručnjak za stari vek
Rodom iz Berlina, Verner Dalhajm (1938) studije istorije završio je na Univerzitetu u Minhenu. Do odlaska u penziju 2006. bio je profesor istorije starog veka na Tehničkom univerzitetu u Berlinu. Autor je više knjiga: „Struktura i razvoj rimskog prava u 3. i 2. veku pre nove ere“, „Nasilje i dominacija – pokrajinski sistem vlasti Rimske republike“, „Julije Cezar – čast ratnika i propast Rimske republike“, „U kolevci Evrope“, „Avgust, buntovnik, vladar mesija“.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na Twitter nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
