Nobelova nagrada za književnost 2025: Ko je među favoritima i šta će odlučiti dobitnika?

Ključni faktori u izboru laureata za 2025. godinu

Nobelova nagrada za književnost do sada ima više od 120 laureata: među njima je 103 muškarca i 17 žena, što daje oko 14,3% ženske zastupljenosti.

U poslednjim godinama primećuje se izvesno kolebanje između polova, a odluka žirija ne zavisi samo od umetničkog kvaliteta dela, već i od njegovog društvenog i ideološkog podteksta.

U prethodnim godinama, žiri je obraćao pažnju na teme kao što su feminizam, postkolonijalizam ili ekologija, ali se formalno nije izjašnjavao o konkretnim svetskim događajima.

Još jedan važan faktor je geografska i jezička raznolikost: spisak laureata obično teži da obuhvati različite kulture, iako Sjedinjene Američke Države ređe predstavljaju izvor budućih dobitnika, osim u retkim slučajevima kada američki autori oblikuju globalni književni pejzaž.

Kako primećuje istraživačica Matild Monpeti (Mathilde Monpetit), Nobelova nagrada za književnost ne dodeljuje se javnim favoritima, već ponekad skreće pažnju na autore iz neočekivanih perspektiva.

Ona takođe ističe da žiri prati mišljenja kladioničara, ali odmah odbacuje deset vodećih kandidata u svojim proračunima.

Strategija žirija i geografija

Glavna strategija žirija jeste da svetu otkrije nove glasove, a ne da potvrđuje već poznata imena. Podsetimo se primera Abdulrazaka Gurnaha, koji je 2021. godine promenio poimanje o tome koji autori imaju globalni značaj: nakon dobijanja nagrade, njegova dela postala su dostupna milionima čitalaca širom sveta.

Takve priče naglašavaju jedan trend — dobitnik može biti autor s nekonvencionalnom vizijom, koji je ranije bio manje poznat široj publici.

Kada je reč o starosnoj dobi laureata, vodeći princip jeste da se biraju živi autori sa zrelim i obimnim književnim opusom.

Najmlađi laureat u istoriji bio je Radjard Kipling sa 42 godine, a najstarija Doris Lesing sa 88 godina. Članovi žirija ističu važnost književne veštine koja prevazilazi granice jedne zemlje ili kulture — upravo ta univerzalnost čini da Nobelova nagrada i dalje ima globalni značaj.

Ko bi se mogao naći među kandidatima

Prema prognozama kladioničara, među vodećim kandidatima nalaze se autori sa različitih kontinenata:

• Laslo Krasnahorkai (Mađarska) – poznat majstor modernističke proze sa slojevitim narativom;
• Amitav Goš (Indija) – pisac na engleskom jeziku koji spaja književnu i dokumentarnu prozu, baveći se temama kolonijalizma;
• Haruki Murakami (Japan) – popularan autor sa jedinstvenim stilom koji kombinuje magični realizam i melanholiju;
• Can Šue (Can Xue) (Kina) – poznata kineska spisateljica eksperimentalne fantastike;
• Kristina Rivera Garza (Meksiko) – dobitnica Pulicerove nagrade 2023. godine;
• Džerald Mernan (Australija) – istaknuti glas savremene proze.

Među kandidatima se pominju i Margaret Atvud, Stiven King, Dž. K. Rouling i Rebeka Jaros. U ukrajinskom kontekstu često se spominje Andrij Kurkov kao mogući kandidat, a diskutuje se i o mogućnosti da među nominovanima budu ruski autori — Ljudmila Ulicka i Vladimir Sorokin.

Ipak, konačna odluka žirija može pasti i na već poznato ime, ali i na potpuno novi, neočekivani glas u svetskoj prozi. O tome se i dalje živo raspravlja među književnim krugovima i analitičarima nagrade.

Nobelova nagrada za književnost – kladioničarske prognoze i šanse za nagradu

Na globalnoj platformi NicerOdds objavljene su prognoze o tome ko bi mogao da osvoji ovogodišnju Nobelovu nagradu za književnost. Nagrada iznosi oko 11 miliona švedskih kruna (otprilike 1,2 miliona američkih dolara).

Među favoritima nalaze se Laslo Krasnahorkai, Amitav Goš, Haruki Murakami, Can Šue i Kristina Rivera Garza, kao i Džerald Mernan i drugi poznati savremeni majstori proze.

Analitičari smatraju da bi žiri mogao dati prednost novim glasovima koji ističu univerzalnost i donose svež pogled na svetsku književnost. Prognoze ukazuju na mogućnost pojave novih imena koja bi mogla da promene pejzaž globalne proze — baš kao što je ranije priznanje promenilo položaj ranije nedovoljno cenjenih autora.

Na kraju, odluka žirija zavisi ne samo od književne vrednosti dela, već i od toga koliko ona odražavaju globalne teme i vrednosti savremenog sveta. Publika bi trebalo da prati događaj 9. oktobra — jedan od najvećih trenutaka u svetu književnosti.

Izvor: Mezha