Tamna strana socijalizma u atmosferi „slatkog života“: Restaurisana krimi drama „Nož“ Žike Mitrovića večeras premijerno u Kinoteci

Žika Mitrović (1921-2005), jedan od pionira domaćeg posleratnog filma i autor sa najviše igranih ostvarenja u srpskoj produkciji, ukupno 20, bio je poznat po istorijskim, ratnim i akcionim filmovima („Ešalon doktora M“, „Kapetan Leši“, „Marš na Drinu“…) i kao začetnik kriminalističkog žanra.

„Nož“, snimljen u produkciji „Centar filma“, pokazuje izuzetnu modernost i u tematskom i u stilskom pogledu, a njegov autor suvereno vlada žanrom, kombinujući holivudsku i evropsku tradiciju. Karakterišu ga, kao i druge Mitrovićeve filmove, režija „vrhunskog zanatlije“, dobra dramaturgija, akciona dinamika, odlična gluma, vizuelna atraktivnost i izvrsna montaža.

Bio je to vešto i bez mnogo komplikovanja režiran krimić, po svim pravilima detekcije i psihološkog portretisanja protagonista. Film prati istragu ubistva poznatog pevača koji je u potaji vodio amoralan život. Scenario otkriva široku lepezu osumnjičenih i njihovih sudbina, a ubica se ne zna do samog kraja. Uz dvojicu detektiva, likovi su manekenka sumnjivog morala, sitni kockar, trudna domareva kćer, čudni bračni par, beskrupulozni novinar…

Slikajući atmosferu „slatkog života“ i dekadencije beogradske kulturne i muzičke elite u doba socijalizma, Mitrović je diskretno pokazao i drugu, mračniju stranu tadašnjeg vladajućeg sistema.

Inspektore su igrali Bata Živojinović i Ljubiša Samardžić, a u glumačkom ansamblu bili su Rade Marković, Dara Čalenić, Vesna Krajina, Vera Čukić, Petar Slovenski, Mija Aleksić…

Za Jugoslovensku kinoteku je 2025. bila u znaku Žike Mitrovića. Početkom godine je priređena velika retrospektiva njegovih filmova, da bi odmah potom publici bila predstavljena restaurisana verzija njegovog filma „Ubistvo na podmukao i svirep način i iz niskih pobuda“ (1969), u okviru projekta A1 Kinoteka.

Takođe, povodom obeležavanja 150 godina Hercegovačkog ustanka, Kinoteka je organizovala svečanu projekciju filma „Nevesinjska puška“ (1963), ređe prikazivanog naslova iz Mitrovićevog opusa. Restauracijom filma „Nož“, Jugoslovenska kinoteka zaokružuje godinu posvećenu ovom autoru.

Na festivalu u Kanu ove godine Asocijacija evropskih filmskih arhiva i kinoteka pokrenula je šestu Sezonu filmskih klasika. Projekat koji podržava Evropska komisija obuhvata više od 40 novih restaurisanih filmova iz 27 arhiva evropskih zemalja. Pre „Noža“, Jugoslovenska kinoteka je učestvovala u Sezoni filmskih klasika sa filmovima „Grešnica bez greha“ (1930) Koste Novakovića, „Klakson“ (1965) Kokana Rakonjca, „Zaseda“ (1969) Živojina Pavlovića, „Tragovi crne devojke“ (1972) Zdravka Randića.

Prošle godine, osvojila je i nagradu kao nosilac projekta zajedničke restauracije filma „Kradljivac bresaka“ (1964) reditelja Vula Radeva, sa filmskim arhivima iz Bugarske i Crne Gore. „Kradljivac bresaka“ je svoju premijeru imao na festivalu u Lionu u oktobru ove godine, a domaća publika premijerno će moći da pogleda film krajem januara na besplatnoj projekciji u Kinoteci.