Foto: Blokada.infoIstraživanje pod nazivom „Svedočanstva policijske brutalnosti“ nadovezalo se na „Svedočanstva zvučnog napada“ a nastalo je kroz istraživanja anonimnih svedočenja o različitim oblicima represije i umetničku instalaciju.
Izložba koja je nastala od toga i razgovor sa autorima istraživanja obaviće se 26.12. u 19h u Centru za kulturnu dekontaminaciju, a mi vam u nastavku prenosimo autorski tekst Sanje Kojić Mladenov o celom procesu:
U društvenopolitičkoj klimi nakon pada nadstrešnice 1. novembra 2024. godine u Novom Sadu, koja je odnela 16 života, pokrenuti su studentski, a zatim i građanski protesti. Povod je bila opšta korupcija, ali i jasno artikulisani zahtevi da se sprovede temeljna istraga i kazne odgovorni.
Godinu dana kasnije, bez odgovora i bez ispunjenja zahteva, u društvu u kojem vodeće državne institucije ne štite građane već koordinisano učestvuju u normalizaciji nasilja, aboliranju zločinaca i proganjanju žrtava, postalo je jasno da je ravnoteža između zakonodavne, izvršne i sudske vlasti ozbiljno narušena. U tom vakuumu javila se potreba za angažovanjem nezavisnih građanskih inicijativa koje se bave istraživanjem i arhiviranjem različitih oblika sistemske represije.
U tom prostoru, „pravo na istraživanje“ preuzimaju umetnici i naučnici. Njihova pažnja usmerena je na analizu kolektivnog odnosa prema aktuelnim zbivanjima, načine njihovog predstavljanja u savremenim medijima i narativima, kao i na propitivanje i beleženje društvenih odnosa moći koji su doveli do nasilja, trauma i dubokih društvenih lomova.
Od zvučnog napada do policijske brutalnosti
Nadovezujući se na iskustvo umetničkog istraživanja „Svedočanstva zvučnog napada“ (zvuk.labs.rs), koje se bavilo upotrebom zvučnog topa nad građanima tokom mirnog protesta u Beogradu 15. marta 2025. godine, grupa umetnika i istraživača započela je realizaciju novog umetničkog koncepta. Metodološki okvir ostao je sličan, ali je razvijen u više pravaca.
„Svedočanstva policijske brutalnosti“ (svedocanstva.labs.rs) nastala su kroz istraživanje i umetničku instalaciju, zasnovane na anonimnim svedočenjima o različitim oblicima represije — fizičkom nasilju, upotrebi pirotehničkih i hemijskih sredstava, kao i zadržavanju građana protiv njihove volje. Reč je o događajima tokom noći 5. i 6. septembra u kampusu Univerziteta u Novom Sadu, usmerenim protiv studenata, profesora i građana.
Mirni studentski protest bio je odgovor na grubo narušavanje autonomije univerziteta, garantovane Ustavom i zakonom. Ova eskalacija započela je 26. avgusta, kada su prve policijske jedinice ušle na Filozofski fakultet, a zatim 1. septembra i na Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja.
Nova svedočanstva nastala su iz potrebe da se u realnom vremenu beleže događaji, arhiviraju sadržaji, sprovede njihova forenzička obrada, strukturiranje i umetnička artikulacija — kao jedan od oblika pobune protiv represivnog sistema.
Lična svedočenja kao metod otpora
Osnovu istraživanja čine izjave učesnika prikupljene putem otvorenog onlajn upitnika, pokrenutog 26. septembra, nekoliko nedelja nakon nasilnih događaja. Taj vremenski razmak bio je neophodan kako bi se početna trauma racionalizovala i artikulisala.
U svega nekoliko dana prikupljeno je više stotina iskaza koji svedoče o različitim oblicima policijske represije — od fizičkog i psihičkog nasilja, do nezakonitog zadržavanja i kršenja prava na okupljanje. Lične priče kao istraživački metod poznate su u akademskom diskursu i često se koriste kao izraz potrebe za demokratičnim i otvorenim naučnim pristupom.
U vremenu medijske manipulacije i hiperprodukcije sadržaja, ovaj vid istraživanja vraća fokus na pojedinca kao subjekta i aktera društvenih događaja. Autentično iskustvo se uvažava, a ne poništava površnim tvrdnjama ili zlonamernim osporavanjima — i istovremeno se čuva od zaborava.
Pamćenje kao političko polje
Sukobi oko interpretacije prošlosti karakteristični su za nacionalne narative, u kojima se nerešena istorija stalno vraća, a nostalgija koristi kao političko oružje. Kako bismo izbegli ono što se može nazvati specifičnom vrstom socijalne demencije, autentična sećanja postaju ključna, što potvrđuju i savremene metode socioloških i rodnih studija.
Iskustvo studentskih i građanskih protesta devedesetih godina u Srbiji — fragmentarno dokumentovano i vizuelno oskudno — dodatno ukazuje na značaj prikupljanja informacija on time i on place, kao vida otpora manipulaciji, ali i romantizaciji prošlih događaja.
Arhiv kao umetnički i politički čin
Nastavljajući praksu umetnosti koja se bavi (re)interpretacijom i (de)konstrukcijom pamćenja, prikupljena svedočanstva postaju studija slučaja i osnova jedinstvene baze podataka — arhiva akumuliranih informacija i znanja. Umetničko istraživanje tako postaje resurs za rekontekstualizaciju aktuelnih događaja i oblik simboličkog kapitala koji, kroz javnu dostupnost, stiče društvenu moć i potencijal da ugrozi dominantne narative.
Posebno se ističe uloga digitalne forenzike, vizuelne evidencije i medijskih tragova u rekonstrukciji detaljne hronologije događaja, ali i kao potencijalna osnova za buduće pravne procese. Analiza digitalnih tragova — transakcija, vizuelnih materijala i metapodataka — omogućava razotkrivanje struktura moći, vlasništva i kontrole, kao i manipulacija sadržajima kojima smo svakodnevno izloženi.
Svedocanstva.labs.rs kao umetnički medij
Platforma svedocanstva.labs.rs strukturisana je tako da u uvodu pruži širi društvenopolitički kontekst, uz hronologiju događaja — od pada nadstrešnice i pogibije 16 sugrađana, preko studentskih i građanskih protesta, do policijske okupacije Univerziteta u Novom Sadu i same noći represije.
Vizuelni materijal obuhvata animacije, mape, fotografije i video-zapise koji ukazuju na kompleksnost događaja, njegovu teritorijalnu disperziju i paralelnu dinamiku kretanja policijskih formacija. Perspektiva drona razotkriva razmere policijske strategije, nalik vizuelnim obrascima video-igara. Iako snimci nisu dodatno montirani, njihovom zvučnom i vizuelnom obradom događaj dobija gotovo dramaturški karakter.
Minimalistički, crno-beli dizajn interfejsa, namenski oblikovane mape i ikonografija služe strukturiranju sadržaja. Platforma tako ne funkcioniše samo kao nosilac informacija, već postaje umetnički medij blizak tehnoestetici i net.art-u — performativni prostor društvenog i umetničkog delovanja.
Noć nasilja
Kulminacija događaja bila je planirana akcija upada u zgradu Rektorata i protivpravno zadržavanje većeg broja građana, kao i neuspeo pokušaj upada u zgradu Prirodno-matematičkog fakulteta. Mnogi učesnici su noć opisali kao talačku krizu — tri sata provedena u jednoj prostoriji, bez slobode kretanja, uz zastrašivanje, snimanje, legitimisanje i pretresanje.
Svedočenja govore o prebijanjima, gušenju suzavcem, povraćanju, opekotinama, modricama, iščašenjima, lomovima i psihološkim posledicama: „…onesvestio sam se i razbio glavu o kolovoz“, „…šutirali i udarali pendrekom, slomili ključnu kost…“, „…devojka u hodniku bez svesti, puls skoro neosetljiv…“.
Kako sam i sama bila zarobljena u Rektoratu, iskustvo gubitka slobode i dostojanstva mogu opisati kao osećaj svedenosti na puko telo nad kojim drugi polažu pravo. Svedoci su brojeve telefona roditelja i advokata ispisivali po rukama. Telo je postalo površina kontrole — bez pristanka, bez glasa.
U nekim iskazima pojavljuju se reference na holokaust, „špalir kroz koji smo morali da prođemo“, što neminovno otvara pitanje odgovornosti. Ova iskustva vraćaju na tezu Hane Arent o banalnosti zla — o tome da najveće zlo često ne čine fanatici, već poslušnici lišeni samosvesnog mišljenja.
Kolektivno pamćenje kao otpor
Umetničko-sociološko istraživanje „Svedočanstva policijske brutalnosti“ rezultat je zajedničkog rada umetnika, istraživača, profesora, studenata i građana. Njegov cilj je rekonstrukcija kolektivnog iskustva represije i otpora, kao i suprotstavljanje normalizaciji nasilja kao dominantnom društvenom narativu.
Umetnička instalacija, sastavljena od četiri LED panela, prenosi digitalna svedočanstva u fizički prostor. Postavljena na mestu sukoba, ona postaje direktni glas onih nad kojima je nasilje izvršeno — poziv na empatiju, dijalog i društveno promišljanje.
U pitanju je težnja ka afirmaciji tela kao identitetskog subjekta, kolektivnog pamćenja kao vrednog resursa i direktne akcije kao strateškog odgovora i umetničko-naučnog doprinosa.
AUTORSKI I PRODUKCIONI PODACI
SVEDOČANSTVA 280 građanki i građanina
I PRIKUPLJANJE PODATAKA Slobodan Univerzitet Novi Sad
I KAMPUS – Zona slobode
I ANALIZA, PRIPREMA I OBRADA PODATAKA Vladan Joler, Jelena Stanković, Smiljana Milinkov, Olivia Solis Villaverde, Stevan Kojić
I TEKSTOVI Smiljana Milinkov, Jelena Stanković
I WEB DIZAJN I VIZUALIZACIJA PODATAKA Olivia Solis Villaverde, Vladan Joler, Stevan Kojić
I WEB DEVELOPMENT Stevan Kojić, Olivia Solis Villaverde, Dušan Ostraćanin
I MAPE Vladan Joler, Olivia Solis Villaverde, Gordan Savičić
I VIDEO DOKUMENTACIJA Studentska redakcija Blokada Info
I DIREKCIJA Vladan Joler
I MUZIKA Igor Lečić
I VIDEO EDITING I GRAFIKA Živa Stanojević
I FOTOGRAFIJE Aleksandar Latas
I KONCEPT I UMETNIČKA INSTALACIJA Vladan Joler, Stevan Kojić
I PRODUKCIJA, MENADŽMENT I KOMUNIKACIJA Jelena Stanković, Nevena Martinović
I TEKST Sanja Kojić Mladenov
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
