„Vreme smrti“ za Sretenjski orden, „Sablja“ je tron Dragana Mićanovića: Kritika srpskih TV serija emitovanih tokom 2024.

Gde smo mi u tom srazu globalnog glamura crvenog tepiha, i u situaciji kada je čak i tradicionalni 53. FEST odložen za jesen, dok npr. tzv. domaće takmičenje Pesma za Euroviziju prolazi nezapaženo u kontekstu društvenih gibanja studentskog protesta i srpske političke krize. Da završimo sa komšijskim referencama, u Hrvatskoj su već decenijama dramski mainstream, sapunice, pa je logično serija godine jedina žanrovski drugačija „Dnevnik Velikog Perice – 2“. U Srbiji zahvaljujući Telekom hiperprodukciji, igrani program i dalje sledi HBO – Netflix trend, premijera novih i višesezonalnih nastavaka postojećih domaćih serija. Iako se čini da je dosegnut nominalni kvantitativni pik, gde se jedan nemali kritički – glumački deo društva pronašao pasiviziran u komfornoj zoni snimanja serija, ni u prošloj godini na koju se ovde osvrćemo, MTS kao producent nije posustao.

Ako me računica ne vara, tokom 2024 prikazane su 23 serije, od kojih čak 13 u Telekom produkciji. Dakle sveukupno na RTS-u: Nobelovac, Sablja, Koža, Radio Mileva 5, U klinču 3, odnosno Vazdušni most, Što se bore misli moje, Kalkanski krugovi 3, Tajna vinove loze 3, Močvara 3 kao Superstar IMDb. Potom na Prvoj: Urgentni centar 4, Igra sudbine n-ta sezona, Popadija 3 i Toma, pa opet Superstar ali na B92: Krunska 11, Dug moru 4, V – efekat i Drim tim 2. Samo na pretpremijerama u okviru Superstara ostali su: Nedelja, Ringišpil i 13. sezona najdugovečnijeg Državnog posla. Na kraju Zakopane tajne na Pinku i Vreme smrti na Novoj S.

Kada bi ih rangirali po nominacijama opšteg utiska u nekakvom sledu nomenklature: odustajem već na prvoj epizodi nakon 10 minuta, pogledao dovoljno – max 2 epizode, gledam remote sa premotavanjem na preskoke, sagledao celu seriju, bindžujem iz nestrpljivosti i znatiželje i biće mi žao kad se završi jer prestaje uživanje, onda je takav poslednji jedinstveni utisak danas neponovljiv i neostvariv. Pogotovo kada se tekuća produkcija komparativno stavi u ravan dve verovatno i nama najbolje serije svih vremena koje se igrom slučaja trenutno prikazuju na televiziji: 5 sezona „Žice“ (Wire) na HBO-u i remasterizovanih Otpisanih – Povratak Otpisanih četvrtkom uveče u primetime-u na RTS-1. U takvom kontekstu opšteg hajpa ili antologijskog značenja, kada bi ih složili po vrednosnim kategorijama kvaliteta, nečeg i nekog najboljeg, pričali bi samo o četri ostvarenja. To su serije Vreme Smrti (Eye to Eye, United Media) Gorana Šušljika, Sablja (This and That, RTS) Gorana Stankovića i Vladimira Tagića, Nobelovac (RTS) Tike Stanića i možda Močvara 3 (Baš Čelik, FireFly, Superstar) Milene Marković i Olega Novkovića.

Kao i nekad pretenzija ovog report&review-a ne pledira klasičnu televizijsku kritiku već longline osvrt, kako i zašto. Nažalost smrću Teofila Pančića izgubili smo verovatno najboljeg ne samo nekadašnjeg pozorišnog kritičara savremenika, već i nekog ko je pre samo nepuna tri meseca pisao najtačnije ili objektivnije o Sablji. Ona je polučila opštu podelu kritičke javnosti na one koji je vide kao seriju godine i druge koji joj učitavaju nedoslednosti države i društva. Kao da fikcija podražava život. Kad se prisetim, prvi prikaz nekog dramskog dela pisao sam kao Pančićevu muzičku želju o potcenjenoj i zaboravljenoj seriji Aleksandra Popovića „Ceo život za godinu dana“ kao uzornoj za žanrovski srodne i bolje, zapravo najbolje Pozorište u kući i Grlom u Jagode. Stoga Sablju treba posmatrati i tretirati pre svega kao odličnu detektivsku seriju, dobrog i lošeg policajca (Feđa Štukan, LJubomir Bandović) isključivo u scenografiji ubistva premijera Zorana Đinđića. Bilo ih je na prelazu 2023/2024 pregršt (Deca Zla, Tunel, Poziv) i stoga ona komparativno odskače. NJena fabula iako podudarna sa realnim i stvarnim događajima koji su se i kako odigrali, ne može da supstituiše višedecenijski deficit dokumentarnog programa RTS-a, u BBC profilaciji, kakav je u post petooktobarskom razdoblju i nakon ratnog raspada Jugoslavije morao da emancipuje ovdašnje nacionalne deluzije. Takva je npr dokumentarna serija Hrvoja Klasića „Partizani“ prošle godine snimljena za Al Džaziru, pa kako je parkirana na You Tube-u ne sme se propustiti. Ovde je sada producent Sablje, Snežana Van Houwelingen samo ispravila sopstvenu i propuštenu priliku Bobana Skerlića sa serijom Klan, kada su isilovanom fikcijom identieta aktera propustili da snime tačan dokument o tom prelomnom nacionalnom trenutku i aktuelnom srpskom 21. veku, čiji postfestum živimo danas. Napokon Sablja jeste prilog tronu Dragana Mićanovića kao vrlodobrog Zorana Đinđića, u zbiru svih njegovih preostalih prošlogodišnjih ostvarenja:Tomo Buzov – Čovjek koji nije moga šutjeti, Knez Mihailo – Što se bore misli moje, otac – Dražen (Petrović), Vukašin Katić – Vreme smrti.

A kad smo kod Vremena smrti, lično mislim da je ona možda za nijansu važnija, samim tim serija godine. Već smo pisali da je u momentu onovremenog nacionalnog buđenja prve polovine osamdesetih godina prošlog veka, četvrotomni tzv ovdašnji Rat i Mir, Dobrice Ćosića, amplifikovao legitimaciju srpskog nacionalizma. Takvoj galvanizaciji mitomanije i opšteg političkog konsezusa podrške dolasku Slobodana Miloševića na vlast nisu mogli da se suprotstave, dva najbolja pozorišna reditelja i intelektualca, Arsenije Jovanović i Dejan Mijač, čije su se izvedbe Kolubarska bitka i Valjevska bolnica u JDP-u inverzno okrenule na steg srpske frustracije Jugoslavijom. Šušljik i Đorđe Milosavljević scenarista druge sezone serija koja se referira na 1915, daju jedno novo drugačije Ćosićevo iščitavanje perioda zapravo ratnog poraza nakon Kolubarske bitke i povlačenja preko Albanije. U sadašnjem kontekstu nikad potisnutih snova Pijemonta bosanskih Srba ili npr rata u Ukrajini gde je donja granica regrutacije ratnih obveznika 25 – do skoro 27 godina, danas nama, neverovatno tragično izgleda perspektiva i sudbina 1300 kaplara kojim se serija bavi i koje izvanredno (poput Montevidea) donosi nova glumačka generacija: Filip Stankovski, Denis Murić, Pavle Mensur i Čubrilo Čupić. Glavna ženska uloga – godine je Teodora Dragićević koja kao bolničarka verodostojno igra, nosi i tumači svu zastrašujuću dramatičnost Valjevske bolnice. Spomenuti Mićanović kao Vukašin Katić iskače iz očekivane niše ličnog u racionalizaciji naspram iracionalnog koju telotvore istorijske ličnosti Živojin Mišić (Žarko Laušević) Pašić (Svetozar Cvetković) Putnik (Voja Brajović) Jednako vredni pomena i Šepetkovski – pukovnik Kajafa, Viktor Savić kao major Gavrilović, Dušan Radić kao Stepa i napokon Milan Marić kao ovde najbolja epizodna uloga sezone. U takvom ogromnom nizu odličnih ostvarenja u drugom planu postoje Miki Manojlović, Radovan Vujović, Andrija Milošević, Nikola Rakočević…Zamerka koja bi se mogla pronaći seriji je nedovoljna senzitivnost i intriga odnosa Vujović – Nina Janković, kao i promašen senzibilitet lika Nadežde Petrović. Vreme smrti je TV ostvarenje zbog kakvog je Dragan Šolak, kao arhetipski državni neprijatelj u najmanju ruku morao poneti Sretenjski orden logikom drugih filmskih lauerata.

Nobelovac o Ivi Andriću, mogao je da bude „Vuk Karadžić“ našeg vremena, serija o posleratnoj epohi ’50-’60. Ali avaj koliko god kamerna, izgleda kao da više nećemo moći da snimimo super spektakl, makar to imalo veze samo sa čari prednosti filmske trake nad digitalnim elektronskim formatom medija. Svejedno, važno je i dobro što je Stanić kao anti-Sizif izgurao kamen svoje posvete i projekcije na brdo. Čini mi se, što sam mu i rekao da je pogrešio što je odustao od svojih ranijih saradnika Miloša Kodema kao potencijalnog direktora fotografije i Jelene Stolice kao montažerke. Seriji nedostaje taj prstohvat drugačije i dinamičnije estetizacije. Naravno kao i Vreme smrti kuburi sa našim nepremostivim problemom rada sa statistima – režije masovnih scena, kao i ovdašnjeg upornog izbegavanja korištenja naratora i titlovanje identiteta stvarnih istorijskih likova.

Na kraju samo još o Močvari. Goran Bogdan konačno glumi ekspresijom stanja i osećanja, i na uštrb ranije scenarističke skribomanije njegovih dijaloga. Jelisaveta Orašanin je odlična, baš kao i Marko Janjić i Zorana Bećić. Treći nastavak je bolji od drugog jer je i Dorćol bolji filmski ambijent od ostalih, ali Milena Marković ipak i ovde ne dobacuje do originala prve sezone. Ko voli, svi volimo ovaj policajski žanr iz ključa Žice, preporučujem onda ovde propušteni HRT-ov „Bijeli put“ gde je Goran Bogdan načelnik Šibensko – kninske policijske uprave. Ko želi da o serijama čita više neka prati Miloša Dašića i Slobu Vujanovića.