Sabrana dela jednog od titana istorije umetnosti

Delovanje i zračenje Velflinovih spisa imalo je globalni karakter.

Ono je strujalo izvan i preko granica discipline, tako da su teorija književnosti, lingvistika i arhitektura bile indirektno obogaćene njegovim istorijsko-umetničkim radovima.

Velflinova perceptivno-psihološka teorija umetnosti, koju autor zasniva kao stilsko-istorijske pojmove i na vizuelnom iskustvu (dvostruka projekcija i komparativno posmatranje), naišla je neposredno, kako kod onih koji su ga oponašali, tako i kod kritičara i srodnih disciplina, na interdisciplinarni, dekonstuisani efekat prelivanja, koji je do danas na snazi.

Kulturna i kontekstualno-specifična recepcija Velflinovog mišljenja je već dve decenije predmet analiza u istoriji umetnosti.

Iako spisi Velflina pripadaju kanonskim tekstovima istorije umetnosti, oni su publici većim delom nedostupni.

U novoj ediciji njegovih sabranih dela (Heinrich Wölfflin Gesammelte Werk?, Schwabe Verlag, Bazel 2020), koja je upravo u nastajanju, biće u okviru Švajcarskog nacionalnog fonda, koji ovaj projekt finansira, publikovani kako dosad objavljeni, tako i neobjavljeni spisi ovog epohalnog istoričara umetnosti, kao i transkripcije njegovih predavanja.

Svako od Velflinovih dela biće u kritičkoj, komentarisanoj ediciji tekstova i slika propraćeno uz odgovarajući kompetentni uvod u svako pojedinačno delo jednog od specijalista/eksperta za tu tematsku oblast istorije umetnost.

Ova edicija omogućiće i uvid u Velflinova razmatranja pre i nakon publikacije dotičnog dela, kao i razumevanje metodološkh i tematskih aspekata koji su jednim delom postavljeni kao usmena i vizuelna istorija, ali dosad nisu bili koncipirani kao publikacija.

Rad na ovom izdanju otpočeo je Kunsthistorisches Instituts der Universität Zürich objavljivanjem Velflinove monografije Mladalačka dela Mikelanđela, koje je bilo neposredno napisano nakon autorovog habilitacionog spisa Renesansa i barok.

Sa jednim inovativnim metodološkim pristupom Velflin je nastojao da svrsta rana dela Mikelanđela na osnovu formalnih analitičkih kategorija hronološki i stilistički.

Pri tome je izvestan značaj imala kategorija autentičnosti ispitivanih objekata.

Velflin je ispitivao dela u pogledu sredstava njihove izražajnosti, izbegavajući time da eksplicitno zalazi u biografske i kulturno-istorijske sižee.

Ovom provokativnom studijom Velflin se kao mladi autor distancirao od tradicionalne istorije umetnosti, pozicionirajući se među etablirane istraživače Mikelanđelovog dela na zalasku 19. veka.

Velflin je bio intelektualac koji se kretao graničnom linijom i estetski identitet evropske kulture učinio svojom osnovnom temom.

Jedno od njegovih kapitalnih dela i jedna od najznačajnijih knjiga istorije umetnosti uopšte je njegova studija Osnovni pojmovi istorije umetnosti iz 1915.

U njemu je Velflin postulirao sasvim novu, nasuprot pozitivizmu i umetničkoj biografiji kao sistemu saosećajnosti sa deskriptivnim i karakterističnim formama i stilskim pojmovima, teoriju o istoriji oka, kako ju je u svojoj inauguracionoj besedi na ciriškom univerzitetu nazvao.

Velflin je ovim delom nastojao da oslobodi istorijske ideje razvoja pozitivizma, biografizma i diletantizma, i da zasnuje stilistički pristup delu i istoriju umetnosti emancipuje kao autonomnu disciplinu u odnosu na opštu ili istoriju kulture, uključujući i istoriju umetnosti svog mentora Jakoba Burkharta.

Na temeljima novokantovskog načela perceptivne psihologije Konrada Fidlera i umetnika Adolfa fon Hildebranda, Velflin je postulirao pet parova osnovnih pojmova, tj. 10 istorijskih kategorija koje određuju normativnu morfologiju umetničke forme koja vodi od klasičnog stila 16, ka baroku 17. veka: linearno i slikarsko, površina i dubina, zatvorena i otvorena forma, višestrukost i jednostavnost, jasno i nejasno.

Te apstraktne „forme gledanja“ definišu kako produkciju likovnih umetnosti – slikarstvo, skulpturu, arhitekturu – tako i njihovu recepciju, odnosno oko kao medijum „gledanja/pogleda na svet“.

Takve transcendentne forme predstavljanja i gledanja opisuju zapravo „prirodnu istoriju gledanja“, koja se primarno manifestuje kao umetnost i dalje u kruženju između baroknog posle koga sledi klasično, nezavisno od impulsa individualnog ili kolektivnog stila.

Ovim je Velflin položio fundament jedne transistorijske i ciklične primene stilskih pojmova, shodno kojima antika, srednji vek i novovekovlje teku kao klasične, pa potom barokne stilske faze.

Recepcija Osnovnih pojmova, na 100. godišnjicu njihovog objavljivanja, bila je tematizovana na više međunarodnih simpozijuma u Tokiju, Berlinu, Vašingtonu, Parizu, kao i na jednoj minhenskoj izložbi.

Rezultat tih internacionalnih naučnih skupova mogao bi biti: Velflinovi Osnovi pojmovi ostaju i dalje aktuelni budući da osnovno pitanje izmena stilova ostaje bez odgovora, ali i upozoravaju na jednostavne formalne modele objašnjenja.

Otuda sa napetošću očekujemo njihovo objavljivanje u okviru ovog uzornog, metodično pripremljenog izdanja, čime će i srodne discipline kao što su istorija nauke, teorija umetnosti i globalna istorija umetnosti imati indirektne koristi.