„Mađarski Zelenski“: Dobar govornik, energičan, relativno mlad i sportski građen – suprotno od starijeg Orbana

Da ste početkom 2024. nekoga pitali u Budimpešti ili negde drugde u Mađarskoj ko je Peter Mađar, verovatno biste naišli na podignute obrve. Mađar – ko?

Samo bi vam nekolicina veoma upućenih rekla da je reč o pravniku koji je imao dobro plaćene poslove povezane sa državom i da je bivši suprug Katalin Varge, nekadašnje ministarke pravde i desne ruke premijera Viktora Orbana, piše Ferenc Namet, doktorand na Univerzitetu Korvinus u Budimpešti i sprecijalista za Zapadni Balkan, proširenje Evropske unije i regionalnu bezbednostu tekstu za CEPA.org.

Da ste isto pitanje postavili samo nekoliko dana nakon ozloglašenog skandala sa predsedničkim pomilovanjem – koji je u februaru te godine doveo do ostavki Varge i predsednice Mađarske Katalin Novak – više ljudi bi ga već povezivalo s antirežimskim protestima u vezi sa zaštitom dece, dubokom korupcijom i opštim nezadovoljstvom Orbanovom vladavinom.

Premotajmo do juna 2024. i izbora za Evropski parlament. Mađar je postao ne samo poznato ime u svakom domaćinstvu, već i glavni izazivač Orbanove petnaestogodišnje vladavine. Kao politički novajlija Petar Mađar je učvrstio svoju poziciju kao najistaknutiji opozicioni lider i neko ko zaista ima šanse da zameni Orbanov neliberalni režim.

Od prošle godine, Mađar ne samo da je izborio mesto na političkoj sceni Mađarske, već ju je uspeo i preokrenuti naglavačke. Njegova popularnost konstantno raste i nije ograničena samo na urbane sredine, za razliku od tradicionalnih opozicionih stranaka.

Prvi put posle više od decenije, Orban mora ozbiljno da odgovori na unutrašnja politička dešavanja, jer je Mađar uspeo da preuzme narativ iz ruku većinom poslušnih medija i povede ga u drugom pravcu.

Mađar, sada 44-godišnjak, i njegova stranka Poštovanje i sloboda, poznatija pod akronimom Tisza (po „najmađarskijoj reci“, kako je vole nazivati lokalci), oslanjaju se na rastuće nezadovoljstvo ponašanjem 62-godišnjeg Orbana i njegove sve bogatije unutrašnje klike, kao i na razočaravajuću ekonomsku situaciju (Mađarska je trenutno najkorumpiranija i druga najsiromašnija zemlja u EU sa 27 članica).

Mađar se fokusira na svakodnevne probleme koji muče građane Mađarske. Od pandemije, ekonomski napredak je izostao, dok su premijer, njegova porodica i poslovni saradnici sve bogatiji.

Dok Orban i njegovi ljudi uživaju u luksuznom načinu života – torbe „Birkin“, nekretnine sa egzotičnim životinjama, luksuzna putovanja – zdravstvo, obrazovanje i socijalni sistem u zemlji nalaze se na ivici kolapsa, što Mađar stalno ističe.

Ali, uklanjanje Orbana je i dalje ogroman izazov. Neliberalni premijer neće otići tiho i ostaje ozbiljan protivnik. Sledeći izbori se očekuju u aprilu naredne godine. Trenutne ankete javnog mnjenja su zapanjujuće – Mađarova stranka vodi ispred Orbanovog Fidesa sa 45 prema 37 odsto. To je pravi politički zemljotres po mađarskim standardima i najniža podrška Fidesu u više od deset godina.

Čak i tako, prethodni pokušaji opozicije da zbace Orbana nisu uspeli. Na ranijim izborima, 2018. i 2022. godine, opozicione stranke su nastupale ili pojedinačno ili u koaliciji, ali glavna opozicija nikada nije osvojila više od 34 odsto glasova, dok je Fides 2022. pobedio sa 54 odsto.

Šta bi mogla biti reakcija vladajuće stranke na mogućnost ili realnost poraza? Neki se nadaju da bi promena mogla doći iz samog Orbanovog okruženja. Drugi strahuju da će stranka pokušati da zadrži vlast po svaku cenu, bez obzira na volju naroda. Ruska obaveštajna služba već priprema teren tvrdnjama da EU radi na „promeni režima“ uoči izbora.

Najveće oružje države – agresivne kampanje blaćenja usmerene protiv Mađara – postale su deo svakodnevice u Mađarskoj.

Pokušaji da mu se naruši ugled uključuju emotivne intervjue sa njegovom bivšom suprugom, koja ga optužuje za porodično nasilje (bez ikakve istrage), tajne audio-snimke koje je zabeležila bivša devojka, kao i javno ismevanje zbog trenutka u kom je popravljao pantalone pre prvog susreta sa Orbanom u Evropskom parlamentu.

Ništa od toga neće iznenaditi Mađara. Njegova bivša supruga, Varga, sigurno mu je dobro objasnila kako premijer vodi svoje borbe.

Politički, Mađara povezuju sa opozicionim političarima levice, optužuju ga da je marioneta predsednice Evropske komisije Ursule von der Lejen i nazivaju ga „mađarskim Zelenskim“ zbog njegovog navodnog pro-ukrajinskog stava. Provladini mediji ga krive za sve i svašta – od zamrznutih 19 milijardi evra EU fondova, preko lošeg stanja bolnica, do kašnjenja vozova.

Kampanje blaćenja su propale. Jedini cilj Fidesa u ovim zastrašujućim narativima jeste da učvrsti svoju osnovnu biračku bazu – otprilike 2,5 miliona Mađara. Ipak, upravo tu ciljnu grupu Mađar pokušava da pridobije.

U pokušaju da osvoji tvrdokorne ili razočarane pristalice Orbana, Mađar je obišao celu Mađarsku, posećujući male gradove i siromašna sela, kao i mađarske zajednice u susednim državama – nešto što Orban i njegovi saveznici rade retko, i to uglavnom u unapred organizovanim susretima samo sa „proverenim“ pristalicama.

Mađar dobro zna da će ishod izbora odrediti stanovnici manjih mesta i neodlučni birači. Uprkos nepovoljnom odnosu između urbanih i ruralnih područja, uživa popularnost i na selu – što je bila slaba tačka opozicionih političara do sada. Njegovi javni skupovi u formi „narodnih skupština“ omogućavaju da njegove poruke dopru do birača Fidesa. Dobar je govornik, energičan, relativno mlad i sportski građen – što ga čini suprotnim od starijeg Orbana.

Bez obzira na ličnu dopadljivost, Mađar mora da vodi izuzetno pažljivu političku igru. Da bi privukao (razočarane) pristalice Fidesa, zadržao je ključne elemente Orbanove politike: odbacivanje migracija, oprezan stav prema ratu u Ukrajini i njenom pridruživanju EU, kao i slične stavove po određenim ideološkim pitanjima. Da to nije uradio, neprijateljski nastrojeni mediji bi ga odmah „razapeli“.

Izbori, koji su sada udaljeni svega osam meseci, biće izuzetno težak test. Iako će možda biti slobodni, sigurno neće biti fer.

Izborni zakon je krojen tako da pogoduje Fidesu (ili najvećoj partiji), značajan deo medija je pod kontrolom države, a vlast se ne libi da novac usmeri ka ciljanim biračima kroz socijalna davanja i kredite – iako je državna kasa gotovo, ako ne i potpuno, prazna.

U narednim mesecima uslediće najintenzivnija izborna kampanja koju je Mađarska ikada videla – sa epskom borbom između Orbana i Mađara u centru. Izazivač ima izdržljivost i popularnost, ali aktuelni lider ima iskustvo, institucije prepune saveznika i neograničene finansije, što stvara veoma neujednačeno borilište.

Da li će Mađar uspeti da donese suštinske promene u zemlji ostaje otvoreno pitanje, ali bez sumnje ima bolje šanse da zbaci Orbana nego bilo koji politički lider u poslednje vreme.