Angažovanje mađarske vlade u Gruziji i Srbiji: Odvajanje proširenja EU od liberalne demokratije

Pošto pristupanje zavisi od poštovanja liberalno-demokratskih kriterijuma od strane zemalja kandidata, proširenje ima značajan potencijal za unapređenje demokratizacije.

Međutim, ne vide sve vlade zemalja članica proširenje kao način za promociju liberalne demokratije.

Od dolaska na vlast u Mađarskoj 2010. godine, premijer Viktor Orban i njegova stranka Fides pozicionirali su se kao izazivači liberalizma kod kuće i u inostranstvu, sa otvoreno iznetim ciljem transformacije EU iznutra.

Zajedno sa potencijalnom pomoći u budućnosti da se zaštite od sankcija, što je postao realan scenario nakon što je EU zamrznula deo finansiranja Mađarske 2022. godine, odvajanje proširenja od liberalne demokratije takođe je služilo njihovom cilju jačanja neliberalizma na međunarodnom nivou.

Oživljavanje proširenja poklopilo se sa privremenim zauzimanjem važnih institucionalnih poluga od strane mađarske vlade za osporavanje normativne agende EU – mađarskog diplomatu kao komesara za proširenje i predsedavanje Savetom EU – pored stalnog prava veta u savetu.

Pored toga što su ometali pristupanje Ukrajine, Orban i Fides su koristili ove i druge alate da potkopaju pristup EU prema dve zemlje kandidatkinje sa autokratskim vladama: Gruzijom i Srbijom.

U slučaju Gruzije, mađarska vlada je smanjila pritisak EU na vladu Gruzijskog sna, što je ubrzalo demokratsko nazadovanje zemlje. To je učinila kroz posete na visokom nivou i izjave podrške, blokirajući sankcije i pomažući u učvršćivanju neliberalnih vrednosti koje su kršile Kopenhagenske kriterijume EU.

Orban i Fides su izgradili bliske veze sa Gruzijskim snom. Pomogli su joj da održi proevropski izgled za dobrobit svojih birača, kao i da skrene krivicu za nedostatak napretka Gruzije u pristupanju na EU i Zapad.

U slučaju Srbije, gde je EU vršila manji pritisak na predsednika Aleksandra Vučića i njegovu vladu Srpske napredne stranke iz strateških razloga, većina napora Budimpešte bila je usmerena na ubrzanje pristupanja zemlje.

Pre 2022. godine, Orban i Fides su promovisali ovaj cilj, na primer, raspoređivanjem visokog „savetnika za integracije u EU“ u Beograd i ublažavanjem kritičkih izveštaja u Evropskoj komisiji.

Ovo se intenziviralo nakon 2022. godine, kada je mađarska vlada koristila svoje predsedavanje savetom da unapredi članstvo Srbije i optužila EU da kažnjava zemlju.

Ovo je pojačalo Vučićevu naraciju u kojoj se EU prikazuje kao odgovorna za reforme i zastoj u procesu pristupanja. Sa povratkom proširenja na dnevni red EU, akcije Mađarske bacaju svetlo na izazove sa kojima se suočava najjači alat EU za promociju demokratije.

Ovo se poklapa sa sve većim pozivima za ograničavanje prava veta vlada zemalja članica kada potkopavaju liberalno-demokratske temelje unije, kao i za prebacivanje ključnih odluka o spoljnoj politici i proširenju sa jednoglasnosti na glasanje kvalifikovanom većinom.