Dinaru veštački podizana vrednost

Nakon ulaska austrijske vojske u Srbiju 1915. godine, dinar je istisnut iz upotrebe, a njegovi vlasnici su za četiri dinara dobili dve krune, da bi nakon oslobođenja – separatnom konverzijom, za te dve krune dobili jedan dinar. Držeći se ove računice, kojom su evidentno vlasnici dinara sticajem okolnosti od četiri dinara dobili jedan, odlučila je kraljevska vlada da celokupnu konverziju austrougarske krune u dinare zasnuje upravo na ovom paritetu (4:1). Isto tako, smatramo da je na ovaj način vlada izvršila – s obzirom na zatečeno stanje, svojevrsnu socijalnu nivelaciju stanovništva. Naime, kako se uzimalo da na četiri miliona stanovnika iz jugoistočnih delova zemlje dolazi oko 660 miliona (srpskih) dinara, a da na osnovu popisa oko osam miliona „prečana“ raspolaže sa 5,3 milijardi austrougarskih kruna, u cilju finansijskog izjednačavanja stanovništva, kruna se morala zameniti u paritetu 4:1, kako bi se dobio prosek opticaja novca po glavi stanovnika u iznosu od 150 dinara.
Pojedini akteri ovih događanja – poput Milka Brezigara i Milana Stojadinovića, takođe su pokušavali da dokažu ispravnost proklamovane konverzije, odnosno da je bila izvedena iz političkih razloga kako se ne bi izazvalo nezadovoljstvo ni kod stanovnika sa teritorije bivše Austrougarske monarhije, ali ni kod stanovnika bivše Kraljevine Srbije.
Odlukom o razmeni kruna u dinare na relaciji 4:1 izazvane su velike promene između jugoistočnih i severozapadnih krajeva, koje se ogledaju u naglom porastu kupovne moći stanovnika Srbije u odnosu na stanovnike prečanskih krajeva. Prema mišljenju pojedinih savremenika (Dr Frano Kulovac), dinaru je tokom unifikacionog perioda u nekoliko navrata veštački dizana vrednost – vanrednim kreditima kod Narodne banke, francuskim i Blerovim zajmom, što je dovelo do rasta njegove kupovne moći u odnosu na austro-ugarsku krunu. Obogaćenje jednih na račun osiromašenja drugih, bilo je više nego dovoljan razlog da se optuži Srbija za „pljačku pučanstva na bivšim austrougarskim prostorima“. Ovo je ujedno bila i prva antisrpska, ali i antijugoslovenska parola, koju je prečanska politička elita lansirala odmah nakon stvaranja zajedničke države.
Srpska pozicija nikada nije uspela da egzaktno odgovori na optužbe hrvatske opozicije o valutnoj pljački vlasnika krunskih novčanica. Njena saopštenja bila su uvijena u demagoške oblande, a u nedostatku dokaza da dokažu netačnost optužbi nisu se libili da vrše i svojevrsnu zamenu teza – objašnjavajući upravo suprotno – da prečanski krajevi eksploatišu srpske krajeve. Otuda je srbijanska argumentacija ispunjena patetikom i dokazima o zahvalnostima prema jednom, odnosno nezahvalnostima prema drugom narodu. Tako se u jednom članku između ostalog navodi da „Srbijanci nikada nisu roptali, a najmanje za milione, jer vole svoju veliku otadžbinu – kao što vole i Srbiju. Oni znaju da je opšti interes države preči od interesa pojedinaca i da svaki državljanin mora da učestvuje u teretima za opšte dobro. Srbija je i danas… nakon dvadeset godina zajedničkog života, ekonomski zaostala u poređenju sa mnogim ostalim krajevima – naročito u poređenju sa Hrvatskom i Slovenijom, što je samo još jedan dokaz više njene materijalne nesebičnosti“.
Beograd je proklamovani paritet krune i dinara smatrao kompromisnim rešenjem, priznajući da je i dinar od nastanka zajedničke države pa do valutne reforme više nego dvostruko devalvirao. Pravdajući devalvaciju dinara kao nužnu – jer je uzrokovana državnim potrebama i interesima, predstavnici zvanične politike upozoravali su da bi odnos između krune i dinara bio još nepovoljniji (?). Na ovaj način je dinarska inflacija ublažila njegov paritet prema kruni, koji je prema njihovom mišljenju treba čak da iznosi 1:8, jer se upravo u tom odnosu nalazio i opticaj novčanica ove dve valute – ne vodeći pri tome mnogo računa o broju stanovnika koji je posedovao ove novčanice. Svodeći problem unifikacije novca na problem tehničke zamene, državna administracija je na kraju poimala da konverzije kruna u dinare nije ni bilo, nego da je sa pojavom krunsko-dinarske novčanice samo materijalizovan (u jednoj novčanici) najpovoljniji odnos između ovih valuta. Smatrajući da je proklamovani odnos isključivo stvar unutrašnjeg tržišta i novčanih tokova, zvanična politika nije u dovoljnoj meri uzimala u obzir kurseve ovih valuta na međunarodnim berzama, na kojima su kruna i dinar zamenjivali u paritetu 2:1. Država nije shvatila problem unifikacije novca kao bankarski problem, nego pre svega kao socijalno-politički, kojim su trebali biti nivelisani svi finansijski ekstremiteti i monetarne različitosti.
Nastavlja se