Ekonomski razlozi ili pritisci iz Kremlja

„U periodu između 2003. i 2006. tri tima istraživača iz Memorijalnog društva u Sankt Peterburgu, Moskvi i Permu otkrilo je nekoliko stotina porodičnih arhiva (pisama, dnevnika, ličnih poruka, memoara i fotografija) koje su krili preživeli iz doba Staljinovog režima u tajnim fiokama i ispod dušeka u privatnim kućama širom Rusije. Istraživači su imali prilike i da razgovaraju sa najstarijim članovima porodica preživelih, koji su govorili o sadržajima ovih privatnih dokumenata i sopstvenoj istoriji. Prema mišljenju istoričara, ovo je jedinstvena kolekcija dokumenata i svedočenja o privatnom životu u vreme Staljina“, navodi Figes. Autor otkriva da je početkom decembra prošle godine grupa naoružanih muškaraca iz istraživačkog komiteta kancelarije generalnog tužioca Rusije prisilno upala u kancelariju memorijala u Sankt Peterburgu. Nakon potrage, naoružani ljudi su konfiskovali hard diskove sa celim sadržajem arhive memorijala: bazu podataka sa biografskim podacima o žrtvama represije, detalje o mestima gde su zakopane žrtve u oblasti oko Sankt Peterburga, porodične arhive, snimke i transkripte intervjua sa preživelima iz tog perioda.

Svi materijali koje je sakupio, kaže autor, bili su konfiskovani. Racija je bila deo šire ideološke borbe za kontrolu istorijskih publikacija i učenja u Rusiji, te autor smatra da to sve ima velikog uticaja na odluku izdavačke kuće Atikus da otkaže ugovor sa njim.

S druge strane, poznato je da Kremlj aktivno radi u pravcu rehabilitacije Staljina. Cilj nije negiranje zločina iz tog perioda, već naglašavanje postignuća Staljina kao graditelja „slavne sovjetske prošlosti“ zemlje. Vlasti žele da se narod ponosi sovjetskom prošlošću a ne da budu opterećeni osećajem krivice zbog represija iz Staljinovog režima.

Na konferenciji u junu 2007, Vladimir Putin je pozvao ruske nastavnike i profesore da prikazuju period iz doba Staljina u mnogo pozitivnijem svetlu. Odnosno kao utemeljivača Sovjetskog Saveza, čoveka koji je želeo rat protiv Hitlera, kao i to da njegove „greške“ nisu ništa gore od zločina u zapadnim državama, govorio je Putin pre dve godine. Sadržaji o Velikom teroru i Gulagu u udžbenicima su cenzurisani, dok su istoričari kritikovani kao „antipatriotski“ zbog naglašavanja zločina iz doba Staljina. Administracija je stoga naložila štampanje udžbenika po „sopstvenoj meri“ o Modernoj istoriji Rusije (1945-2006): Nastavni priručnik. Pavel Danilin, jedan od autora, ističe da je cilj bio predstaviti rusku istoriju ne kao „depresivni poredak nesreća i zla“ već uliti ponos u zemlju. Precizno se navodi kako nastavnici moraju podučavati đake. Danilin je, inače, blizak sa Glebom Pavlovskijem, predsednikovima savetnikom i urednikom Ruskog žurnala. Specijalno izdanje Ruskog žurnala o „političkim sećanjima“ podudara se sa racijom u memorijalu. Reč je od dva članka u kojima se napada memorijal jer je pao u ruke stranih istoričara okrivljenih da zacrnjuju sovjetsku istoriju skretanjem pažnje na Staljinove zločine. Podsećanja radi, knjigu Orlanda Figesa ugledni američki list Njujork tajms proglasio je za najbolju knjigu 2007.