Kako je nastao izraz „Bakšiš“?

Iako danas gotovo da nema kafane, taksija, frizerskog salona ili hotela u kojem se ne ostavlja „bakšiš“, malo ko razmišlja o tome kako je ovaj izraz nastao, niti šta je on izvorno označavao.

Reč „bakšiš“ je u srpski jezik stigla preko turskog „bahşiş“, a njegovo poreklo vodi još dalje – do persijske reči „bakhshish“ što znači poklon, dar, milostinju ili podeljeno dobro. U tom izvornom značenju, bakšiš nije imao nužno veze sa plaćenim uslugama, već je predstavljao dobrovoljni dar, najčešće onima koji su siromašni, nemoćni ili na neki način zavisni od pomoći drugih.

U vreme Osmanskog carstva, bakšiš je bio i deo hijerarhijskog sistema – potčinjenima se davalo kao znak pažnje ili nagrade, ali i carskim službenicima kao vid neformalne zahvalnosti, pa čak i kao svojevrsna „ulaznica“ za dobijanje privilegija ili ubrzavanje administrativnih procedura. U tom kontekstu, reč se često približavala današnjem značenju mita, premda je granica između „bakšiša“ i „korupcije“ u mnogim slučajevima bila tanka.

Danas, izraz „bakšiš“ se najčešće koristi kao dobrovoljna novčana nagrada za pruženu uslugu, najčešće u ugostiteljstvu – konobarima, taksistima, nosačima prtljaga, ali i muzičarima koji nastupaju uživo. Iako nije zakonski obavezan, bakšiš se u mnogim sredinama podrazumeva kao vid kulture ophođenja i nagrada za ljubaznost i trud.

Zanimljivo je da su u modernom govoru razvijeni i izrazi poput „raditi za bakšiš“, što često označava loše plaćen posao, ili „nije ti ostavio ni bakšiš“, što sugeriše na neotesanost ili nezadovoljstvo uslugom.

Na kraju, od svoje izvorne uloge simbola darežljivosti i društvene solidarnosti, „bakšiš“ je postao svakodnevni element uslužnih delatnosti – često pitanje bontona, ali i ekonomske nužnosti za one koji od njega žive. Bez obzira na kontekst, reč i dalje nosi duh nečega što se daje izvan obaveze – što je možda i njen najvažniji kulturni trag.