Uoči obeležavanja stogodišnjice od sarajevskog atentata, u kome su ubijeni austrougarski prestolonaslednik nadvojvoda Franc Ferdinand i njegova supruga Sofija, na jugu Srbije su aktuelizirane priče o navodnom boravku Gavrila Principa i članova Mlade Bosne u Vranju, gde su navodno vršili pripreme za ovaj događaj koji će promeniti istoriji Balkana i sveta.
Princip je prema podacima koje je novinarima izneo vranjski pravnik Siniša Antonijević, koji se bavi istraživanjem gerilskog pokreta na jugoistoku Srbije, imao želju da postane polaznik Škole četničkog pokreta u Prokuplju, kojom je rukovodio Vojislav Tankosić.
– Pošto nije primljen u školu koja je obučavala ljude za četnički pokret, Gavrilo Princip se vratio u Beograd. Tamo je upoznao Vranjanca Živojina Rafajlovića, jednog od osnivača pokreta. Po njegovom nalogu Gavrilo Princip sa još desetak pripadnika Mlade Bosne dolazi u formirani Centar za obuku četnika u Vranju – navodi Antonijević.
Oni su u Vranje prema istom izvoru došli u avgustu 1913. godine. U dubokoj konspiraciji stanovali su u jednoj od kuća na periferiji grada, gde se sticajem okolnosti danas u Vranju nalazi ulica sa imenom Gavrila Principa.
– Grupu je preuzeo tadašnji upravitelj osnovne škole Mihajlo Stevanović Cupara, koji je bio i prvi instruktor srpskih specijalnih jedinica. Istorijski trag o tome postoji u hronologiji porodice Cupara, a o tom događaju, koji je gotovo pola veka u Vranju bio velika tajna, svedočila mi je i Stevanovićeva kćerka Mirjana – objašnjava Antonijević. Kada je počela obuka, Princip je stanovao u kući instruktora Stevanovića.
Svakodnevno grupa članova Mlade Bosne odlazila je u kamp za obuku koji se nalazio u klisuri gradske reke na nekoliko kilometara od Vranja poznatom od turskih vremena pod imenom Kazandjol. Reč je o useku pokrivenom šumom gde je bila moguća maksimalna konspiracija u rukovanju pištoljem, kamom, ručnom bombom… Nakon višenedeljne obuke koja je trajala po ceo dan sa instruktorima Cuparom i Acom Blagojevićem, Princip i ostali članovi grupe zaputili su se ponovo ka Beogradu.
Zanimljiv je i stav dr Momčila Zlatanovića, penzionisanog dekana učiteljskog fakulteta u Vranju i dobrog poznavaoca istorijskih prilika iz tog vremena.
– Aneksija Bosne od strane Austrougarske monarhije izazvala je ogorčenje kod mladih patriota, pa je normalno ono što se događalo s ove strane Drine. Među mladobosancima koji su boravili u Vranju na obuci nije bilo samo Srba. Bilo je tu i Bošnjaka i Hrvata, a sve ih je zbližio otpor prema okupaciji Bosne – kaže Zlatanović.
Ovom temom bavi se i književnik Zoran S. Nikolić, koji navodi da je Princip sa grupom u Vranje mogao da dođe samo na osnovu „dobrih preporuka i veza sa komitskim pokretom u Beogradu“.
– Obuka je bila u najvećoj konspiraciji i Vranjanci nisu znali za „goste“ iz Beograda. A zašto baš Vranje? Odgovor leži i u činjenici da je u to vreme jug Srbije imao značajnu četničko-komitsku infrastrukturu koja je ovaj kraj štitila od upada Arnauta. To bi u tumačenju mogao da bude glavni oslonac za razloge boravka Gavrila Principa i njegovih kolega baš na jugu Srbije, a uoči atentata – navodi Nikolić.
U prilog ove tvrdnje ide i podatak da je nakon Osnivačke skupštine četničkog pokreta u Beogradu 1903. godine, iste godine u Vranju, u prostorijama tadašnje osnovne škole u Vranju u centru grada, gde se sada nalazi Pašin konak, osnovan Izvršni odbor ove organizacije. Sedište Izvršnog odbora bilo je sve do 1912. godine u Vranju, dok se Gorski štab četničko-komitskog pokreta nalazio na planini Kozjak neposredno iznad manastira Sveti Prohor Pčinjski.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
