Moć manjinskih zajednica

p { text-indent: 2.5cm; margin-bottom: 0.21cm; direction: ltr; color: rgb(0, 0, 0); line-height: 150%; }p.western { font-family: „YHelvetica“; font-size: 12pt; }p.cjk { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 12pt; }p.ctl { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 10pt; }

Broj čisto italofonskih stanovnika bio je u padu (najviše 28.000). Prema drugim procenama, oko 1860. nije bilo više od 15-16.000 stanovnika koji su koristili isključivo italijanski jezik. Verovatno je bilo oko 50.000 dvojezičnih stanovnika, prevashodno u priobalnom pojasu, bez obzira na javno nacionalno izjašnjavanje. Ukratko, Dalmacija je i dalje bila krajnji limes italijanskog jezičkog i kulturnog prostora, poput Malte, Korzike, Nice, Tičina i Graubindena. Ipak, kao provincija, odnosno administrativna jedinica, Dalmacija će dobiti identitet svoje većinske nacionalne komponente, a to su bili Hrvati (oko 1860. preko 320.000); bilo je samo pitanje demografije i vremena kada će do toga doći.

Tranzicija iz šezdesetih godina objašnjava se uglavnom kao suočavanje onih koji su postajali svesni da su Hrvati (pobednička strana) ili Srbi, i onih (italijanska ili „italijanizovana“ dalmatinska elita) koji su imali političku, ekonomsku i kulturnu moć, iako su bili manjinska zajednica u demografskom, teritorijalnom i društvenom pogledu. U italijanskoj istoriografiji, međutim, sukob između dve strane tumačen je kao čin otpora italijanstva primoranog da se povuče u dramatičnom procesu koji je počeo još 1797. i koji je izgledao kao jedan dug suton. To nije bila odbojnost prema slovenstvu već čuvanje drevnih provincijskih i gradskih tradicija koje bi pripajanjem Hrvatskoj-Slavoniji bile uništene. Videli smo da su, s Kluingom, pretpostavke o procesu takozvanog nacionalnog buđenja dovedene u pitanje: skriveni hrvatski identitet u Dalmaciji u predmoderno vreme ne treba da se uzima zdravo za gotovo; pre bi trebalo razmotriti raznolikost lokalnih situacija, kao i kulturnih i identitetskih pretpostavki među dalmatinskim elitama.

Mada su delovi iz političke i nacionalne istorije provincije poznati, izmiče podatak da je između 1860. i 1870. Dalmacija unutar sebe bila administrativno integrisana. I mada možemo da se složimo s Kluingom o neizvesnim (i delom beznačajnim) rezultatima stvaranja državnosti u transformisanju provincije pre 1848, i mada je bio živ i istrajan kulturno-antropološki dualizam između obale i unutrašnjosti (na kome sam se toliko zadržao), nema sumnje da je Dalmacija 1860, zahvaljujući, između ostalog, i neoapsolutističkoj deceniji, bila formalno definisano telo, od mreže opština do mreže sudova, od poreskog sistema do školstva, s potpuno jasnim i učvršćenim mehanizmima, mestima i hijerarhijama lokalnih vlasti. Dakle, bila je to Dalmacija ujedinjena u svojim institucijama premda, kao nikada ranije, podeljena u narodu.

Pogledajmo činjenice. Godinu 1848. nisu obeležili senzacionalni događaji. Bile su opšte rasprostranjene simpatije prema prvom ratu za nezavisnost Italije: u njemu su učestvovali mnogi Dalmatinci, srazmerno društvenom poreklu (građanskom ili protograđanskom), a mnogi su bili slovenskog porekla. Ali, isto tako, prvi put je zagrebački sabor otvoreno tražio da se Dalmacija ujedini s Kraljevinom Hrvatskom i Slavonijom: dalmatinske elite su odbacile taj zahtev, osim nekolicine predstavnika iz Dubrovnika i Kotora. NJemu su dalmatinski velikaši pretpostavili ili autonomiju ili eventualno rešenje koje bi uzelo u obzir spajanje više ilirskih subjekata, uključujući i osmansku Bosnu.

Godina 1848, kao doba ilirizma, formirala je novu generaciju mladih studenata (svetovnih i sveštenih lica) koji su videli budućnost upravo u slovenstvu i ujedinjenju ilirskih naroda. Pedesetih godina mnogi od njih uprli su pogled u novonastajuće jugoslovenstvo, odnosno u Srbiju, za koju se smatralo da je jedini subjekt sposoban da vodi ujedinjenje (sad) južnih Slovena, kao što je Pijemont pokušavao da učini u Italiji. U Dubrovniku je ojačala struja Srba katolika, uglavnom obrazovanih građana ili pripadnika starih dubrovačkih porodica, koji nisu hteli da se odreknu katoličke tradicije iako su izabrali Srbiju kao idealnu otadžbinu, kao Pijemont južnih Slovena. Bilo je to dugo i osobeno razdoblje (1845-1918) za Srbe katolike koji su se nacionalno osećali kao Srbi, ali nisu hteli da se odreknu tradicionalne pripadnosti katoličkoj crkvi. Kada govorimo o identifikaciji, beležimo jedan privremen prelaz, između 1850. i 1860, sa osećaja pripadnosti dalmatinskim Slovenima i otvorenim simpatijama prema svim Slovenima, na simpatije prema srpstvu i Srbiji; tek od 1860. došlo je do odlučnog zaokreta ka hrvatstvu, ka osećanju potpunog pripadanja Hrvatima. Ovaj prelaz potkrepljen je ličnim i političkim slučajem sveštenika Mihovila Pavlinovića.

Nastavlja se