Pitanje miraza – ko je šta uneo u državu

Nakon svirepog političkog ubistva u prostoru koji bi trebalo da simbolizuje vladavinu prava i zakona, odnosi između srpskih i hrvatskih političkih predstavnika bili su potpuno zamrznuti. Na ovaj događaj reagovali su i predstavnici hrvatskih privrednih udruženja, koji su na jedinstvenom zboru održanom 25. novembra 1928. u Zagrebu, doneli rezoluciju u kojoj se navodi:
– „Zversko umorstvo hrvatskih narodnih zastupnika u beogradskoj skupštini predstavljaće večni memento – šta se može očekivati od takvog režima kada se traže svoja prava i poštovanje temeljnih principa čovečnosti;
– Najoštrije se osuđuje bezobzirno finansijsko izrabljivanje i ekonomsko zapostavljanje hrvatske i prečanske privrede;
– Posebno se protestuje protiv zajmovne politike beogradskih prolaznih režima, koji protiv volje hrvatskog naroda uzima nove zajmove i privredi nateruje nove terete. Otuda se upozoravaju strani zajmodavci da hrvatska privreda neće ove obaveze smatrati svojima“.
Politički sukobi bili su za kratko utihnuli nakon kraljeve odluke da raspusti Narodnu skupštinu i zavede lični režim. Ali već nakon njegove smrti, ponovo su u političkom životu Jugoslavije bile prisutne iste one tenzije, koje su karakterisale period od konstituisanja države do zavođenja diktature.
Ekonomski problemi kulminiraju nakon pada vlade Milana Stojadinovića. Javnost je bila obasuta brojnim brošurama ekonomskog sadržaja sa političkom pozadinom o stanju u privredi i finansijama. Tako u Zagrebu iz pera Rudolfa Bićanića (u izdanju Vlatka Mačeka – predsednika Hrvatske seljačke stranke) izlazi knjiga s naslovom „Ekonomska podloga hrvatskog pitanja“, a odmah iza nje i Ante Malbaša objavljuje publikaciju „Reforma Narodne banke i interesi hrvatske privrede“. Vojvođanski ekonomisti takođe pišu članke o finansijskoj eksploataciji ove pokrajine – Mirko Kosić objavljuje u Letopisu Matice srpske mali serijal pod naslovom „Politika i privreda Vojvodine“, dok Slavko Šećerov izdaje publikaciju „Državne finansije i Vojvodina“.
Za uzvrat, srpski ekonomski analitičari tokom 1939. i 1940. objavljuju članke u Srpskom glasu koji će biti sintetizovani u brošuri „Istina o Ekonomskoj podlozi hrvatskog pitanja“, u kojoj polaze od sasvim suprotnog stanovišta, odnosno da su Srbija i srpski narod najveće žrtve ekonomskog razvoja ostalih jugoslovenskih naroda. Prema njihovom mišljenju Hrvati od prvog dana nisu osećali obavezu da izdvajaju sredstva za opšte i zajedničke potrebe (nego im je ta obaveza morala biti nametnuta – B. K.), ali zato s punim pravom zahtevaju ravnopravno učešće u raspodeli stranih donacija i zajmova. Njima se zamera da ne sagledavaju i ne uvažavaju posledice ratne štete koju je Srbija imala tokom Prvog svetskog rata, nego da konstantno ističu vrednosti koje su oni uneli u novu državu – smatrajući pri tom da Srbija treba svoje ratne gubitke da vodi na posebnom (svom) računu, a ne na zajedničkom. Srpska strana je upravo isticala veličinu i vrednost žrtve koju je podnela za nacionalno oslobođenje i ujedinjenje, smatrajući da ostali konstituenti (sada u miru), makar iz moralnih razloga – takođe moraju dati odgovarajući doprinos razvoju nove države.
U omnibus pitanja „šta je ko uneo“ (ili „pitanja miraza“) pojavilo se i pitanje otplate nasleđenih dugova kao povoda za brojne političke rasprave, u kojoj je jedna strana dokazivala da je Srbija u zajedničku državu unela ogromno zaduženje – čak 14 puta veće nego što su bili dugovi svih prisajedinjenih pokrajina iz bivše Dvojne monarhije, dok je druga strana smatrala da se glavnina tih dugova mora smatrati zajedničkom. Naime, prema mišljenju beogradskih zvaničnika – od ukupnog stanja državnih dugova krajem 1929, čija je visina iznosila oko 3.715 miliona zlatnih dinara (1 zlatni dinar – 10 nominalnih dinara), zaduženje koje bi se moglo smatrati srbijanskim iznosilo je 2.647 miliona zlatnih dinara ili oko 70 odsto od ukupnog duga. U svojoj strukturi, ovaj dug se sastojao iz 657 miliona zlatnih dinara predratnog duga i 1.989,6 miliona zlatnih dinara ratnog zaduženja Kraljevine Srbije. Ratne dugove Kraljevine Srbije predstavnici zvanične politike tretirali su kao zajedničke, jer „nisu bili utrošeni na razvoj poljoprivrede i industrije u Srbiji, nego na borbu protiv zajedničkog neprijatelja, odnosno da se otera tuđinska vlast iz svih slovenskih zemalja, pa i iz Hrvatske“.
Posebno mesto u međusobnim optuživanjima zauzimala je i otplata nasleđenog zaduženja. Hrvatska opozicija optuživala je centralnu vladu za nedoslednost u vraćanju dugova, s obzirom na to da se do budžetske 1929/30. godine iz državnog proračuna za srpske dugove izdvojilo gotovo pola milijarde dinara (458.092.220), a za otplatu prenetog austrougarskog nasleđa na bivše pokrajine svega 32,5 miliona dinara. Prema njihovim ubeđenjima ovo je bio još samo jedan dokaz o eksploataciji prečanskih poreskih obveznika, kao i dokaz više da Beograd sa Kraljevinom Jugoslavijom ne računa na duge staze, nego da koristi novostvorenu državnu zajednicu kao koloniju.
Nastavlja se