Po pravdu pred zemaljski sud

Svake nedjelje, u ljetnjoj bašti pored dvorca kralja Nikole u Podgorici, prota Crnogorske pravoslavne crkve Žika Pavlović drži liturgiju. I po žaropeku, i po kiši i vjetru. Tako četiri godine, otkako je osnovana Crkvena opština CPC u Podgorici.
Istovremeno, u deset sati prije podne ispred crkvice udaljene pedesetak metara okuplja se grupa vjernika Srpske pravoslavne crkve. Ponekad dođu sa sveštenikom, noseći motke. Oni su tu da spriječe eventualni upad u crkvicu „sekte raspopa Miraša Dedeića“, kako njihov poglavar Amfilohije zove CPC. Dosad nije bilo potrebe da brane hram koji je sagradio posljednji crnogorski kralj, a posljednji jugoslovenski, njegov unuk, dekretom 1920. godine, ukinuo je Crnogorsku crkvu i tako taj i još drugih 650 hramova širom Crne Gore predao na upravljanje SPC.

VUČINIĆ: Zaposjedaćemo sve redom

– Zaposjedaćemo redom sve gradske crkve i kapele, naravno i seoske crkve, pa i manastire i ne plašimo se onih koji su pobjegli kod nas da bi i nas unesrećili kao što su to uradili sa svojim sunarodnicima u Bosni, Srbiji i Kninskoj krajni. Očekujemo otpor, ali u svakom slučaju nećemo odstupiti – kaže predsjednik Odbora za promociju CPC Stevo Vučinić.

Posljednjih petnaestak godina oko tih bogomolja vodi se tihi rat između Crnogorske i SPC. Mještani desetak sela, uglavnom iz cetinjske opštine, vratili su svoje hramove, a ima ih oko trideset, ponovo u okrilje Crnogorske pravoslavne crkve.

Džomić: Poziv na građanski rat

– Pozivi na otimanje crkvene, ali i bilo čije imovine, kao i na atakovanje na sveštena lica, nisu ništa drugo do poziv na građanski rat, a to nikome u Crnoj Gori nije potrebno osim raspopu Dedeiću koga pravoslavni kršteni narod ne prihvata. Raspopima nije i ne može biti dozvoljen ulazak u pravoslavne hramove – kaže podgorički paroh Velibor Džomić.

Bilo je zbog toga raznih incidenata: obijanja crkvenih ulaza, fizičkih napada na sveštenike Crnogorske crkve, prijetnji… I ovogodišnji Vaskrs obilježio je jedan takav događaj. U nedjelju su predstavnici SPC ponovo obili vrata hrama Svetog Jovana Krstitelja u Bajicama, nedaleko od Cetinja, sprječavajući sveštenstvo i vjernike CPC da u njoj obave uskršnje bogosluženje.

Bogomolje moraju da budu otvorene za sve

Funkcioner Demokratske partije socijalista Dragan Kujović smatra da se pitanje spornih imovinskih prava Crnogorske i Srpske crkve u Crnoj Gori što prije mora riješiti.

– To je pitanje ne samo vlasnika i vlasništva, što u konačnom može biti riješeno pred međunarodnim sudom, već i univerzalnih ljudskih prava i sloboda. Zbog toga bi najodgovorniji ljudi u svjetovnoj i crkvenoj vlasti trebalo da svim vjerujućim ljudima i sveštenicima omoguće da slobodno pristupaju crkvama i hramovima bez daljeg favorizovanja Srpske pravoslavne crkve i njenih ispostava u Crnoj Gori – rekao je Kujović.

Prema njegovim riječima svako dalje odlaganje i prećutkivanje tog pitanje može iskomplikovati odnose između dvije crkve, a to ne bi bilo po mjeri ni Crne Gore ni njenih građana, bilo da su vjernici ili ne. – Bogomolje moraju biti jednako otvorene za sve – kategoričan je Kujović.

Crnogorska crkva saopštila je da je „tu crnogorsku svetinju narod Bajica apsolutnom većinom, na ljudski, demokratski i legitiman način, vratio pod okrilje CPC“.
„Predstavnici SPC su bili upoznati s okolnošću da je u tom hramu trebalo da Božju službu prvo služi CPC, a po njenom okončanju svještenstvo Srpske Crkve“, navodi se u saopštenju, te da je SPC „i ovog puta prekršila način i red u korišćenju tog Božjeg hrama, dovoljno velikog za sve koji hoće da se iskreno, posvećeno i predano u njemu Bogu mole“.
CPC je, po ko zna koji put, apelovala na nadležne državne institucije da „stanu na put anarhiji SPC u Crnoj Gori i zaštite legitimna prava crnogorskih vjernika da preko svoje CPC ostvaruju ustavno, građansko i ljudsko pravo na javno ispovijedanje vjere“.
Crnogorska pravoslavna crkva će uz pomoć države ili bez nje od Srpske pravoslavne crkve preuzeti hramove i crkve u Crnoj Gori, najavljuje predsjednik Odbora za promociju CPC Stevo Vučinić. On kaže da će odluka o načinu i metodama povratka vjerskih objekata pod okrilje CPC biti donijeta u subotu 14. aprila, nakon sjednice Mitropolitskog savjeta CPC.
To pravo, objašnjava on, ostvariće „i sudskim i javnim manifestacijama i pred međunarodnim sudovima, a naravno nećemo odstupiti ni po koju cijenu“.
– Jedini i neprikosnoveni titular pravoslavnih crkava i manastira u Crnoj Gori jeste Mitropolija crnogorsko-primorska i braniće ih svim dozvoljenim sredstvima – kaže podgorički paroh Velibor Džomić. On objašnjava da će se Mitropolija zaštititi od eventualnih napada pristalica CPC „nikako drugačije nego svim dozvoljenim sredstvima“.
Oni koji duže prate spor između Crnogorske i Srpske pravoslavne crkve zbog vlasništva nad bogomoljama, primijetili su u ovim reagovanjima tri bitne činjenice koje su gotovo nepoznate javnosti van Crne Gore. I ovog puta Crnogorska crkva bila je raspoložena za to da crkvu u Bajicama, kao i sve ostale u Crnoj Gori, ravnopravno koriste sveštenici i vjernici obje crkve – i Crnogorske i Srpske. Drugo, sveštenik SPC Džomić sada svoju crkvu zove Mitropolija crnogorsko-primorska, i treće – on i dalje, kao i vladika Amfilohije, o Crnogorskoj crkvi govori jezikom mržnje. Ona je za njega sekta, a njen poglavar raspop.
Zanimljivo je da prosrpske stranke u Crnoj Gori insistiraju da u novi crnogorski ustav uđe Srpska pravoslavna crkva.
Crnogorska crkva je prije nekoliko godina pripremila obimnu dokumentaciju da sudskim putem traži povratak vlasništva nad bogomoljama i zemljištem koji su joj pripadali do 1918. godine. I ovih dana ona je podsjetila da traži da opet bude vlasnik crkava i manastira koji su sagrađeni prije 1918. godine.
Petar Kankaraš, advokat iz Podgorice, kategoričan je. – Nema nikakve dileme da je Crnogorska pravoslavna crkva do ujedinjenja sa Srpskom pravoslavnom crkvom i Karlovačkom mitropolijom bila potpuno autokefalna i suvereno upravljala svojim sakralnim objektima. Od ključnog značaja je to da Autokefalna pravoslavna mitropolija u Knjaževini, kasnije Kraljevini Crnoj Gori, saglasno Ustavu Svetog sinoda od 30. decembra 1903. godine, nikada nije donijela odluku o ujedinjenju sa SPC i Karlovačkom mitropolijom. Proces osnivanja jedinstvene SPC za Kraljevinu SHS bio je realizovan ukazom kralja Aleksandra 1920. Međutim, pravni poredak Kraljevine SHS, kasnije Kraljevine Jugoslavije, eliminisan je Zakonom o nevažnosti pravnih propisa donijetih prije 6. aprila 1941. godine i za vrijeme neprijateljske okupacije – kaže on.
Nepobitna je istina da su tipske seoske crkve iz XIX i XX vijeka spomenici kulture, kao i to da je pravoslavne manastire i crkve u Crnoj Gori izgradio narod, a mnoge su plemenske i bratstveničke. Dakle, ti su objekti opšte dobro crnogorskog naroda i od najvećeg su duhovnog, istorijskog i kulturnog značaja za Crnu Goru i nikako ne mogu pripadati crkvi druge države, tvrde istoričari, advokati i drugi stručnjaci.
– Naravno, CPC nema ništa protiv Srpske pravoslavne crkve, ništa protiv toga da Srbi u Crnoj Gori imaju svoju crkvu, ali crnogorska država mora da prizna pravo većine svoga naroda koji hoće sopstvenu crkvu – kaže mitropolit CPC Mihailo.
Napominjući da s velikim brojem srpskih sveštenika ima izvanredne odnose, mnogi ga posjećuju u Vladičanskom domu na Cetinju, mitropolit Mihailo je uvjeren da između CPC i SPC ne bi bilo nikakvih sporova da je umjesto Amfilohija drugi mitropolit.